مریم منوچهری - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.
اسماعیل شفق - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

خاقانی شاعری است خود­ستا؛ به طوری که کمتر شعری را می توان یافت که او سخن از برتری خود نگفته باشد. یکی از دلایل خودستایی های خاقانی را عقده حقارت بیان کرده اند. در روزگاران گذشته، سطح اجتماعی و اقتصادی خانواده در تعیین جایگاه افراد در جامعه، موثر بوده است. از آن­جا که خاقانی خانواده ای ثروتمند نداشته مورد بی توجهی واقع می شده است؛ بنابراین یکی از دلایل خودشیفتگی او، عقده حقارت است. دلیل دیگر، وجود رقیبانی است که از شاعر بدگویی می­کرده­اند در نتیجه شاعر مجبور به بیان شایستگی­های خود بوده است. نظریه استعاره مفهومی که با آراء لیکاف و جانسون آغاز شد، ثابت کرد که استعاره در تفکر نیز نمود می­یابد. نظام مفهومی که بر اساس آن می­اندیشیم و عمل می کنیم ماهیتی استعاری دارد. محیط زندگی، حوادث زندگی، تجربه، فرهنگ و غیره بر افکار و احساسات انسان تاثیر گذاشته در کلام او منعکس می­شود؛ بنابراین با مطالعه آثار یک شاعر یا نویسنده می­توان به اندیشه های آن شاعر یا نویسنده دست یافت. در این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام شده است، ضمن معرفی نظریه استعاره مفهومی، نگاشت های استعاری مربوط به خودستایی استخراج شده است. شاعر برای عینی کردن مفاهیم مربوط به خودستایی از مفاهیم حوزه­های زیر به ترتیب بسامد بهره گرفته است: مفاهیم حوزه خانواده و نظام اجتماعی (۳۱ مورد)، پادشاهی (۱۹ مورد)، طبیعت (۱۶ مورد)، حوزه دین (۱۵ مورد)، حوزه نجوم (۴ مورد)، حوزه پزشکی (۴ مورد)، حوزه پیشه­وری (۴ مورد)  و ... .

خاقانی, قصیده, استعاره, خودستایی, استعاره مفهومی