امید مجد - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

یکی از مهم ترین و اصلی ترین مباحث پایه ای در زبان و ادبیات فارسی، تعریف اثر ادبی و ارائه شاخص های علمی و منطقی برای تشخیص آثار ادبی قوی و ضعیف از هم می باشد. شاعران و نویسندگان طراز اول ادبیات فارسی با توجه به در نظر گرفتن اثربخشی کلام بر مخاطب و انتقال معنا در قالب شگردهای هنری به خلق اثر ادبی پرداخته اند. در این جستار هدف اصلی نگارنده آن است تا با استفاده از آنچه در تاریخ هزار و دویست ساله ادبیات فارسی رخ داده است و با ارائه شواهدی به صورت گزینشی از شاعران و نویسندگان طراز اول زبان و ادبیات فارسی، معیارهایی را که وجود آن ها در متون ادبی این نام آوران سبب استواری کلام و ماندگاری آن ها در طول زمان شده است، مورد مداقه و واکاوی قرار دهد. از نظر نویسنده این سطور، مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر متون ادبی از طرحواره زیر پیروی می کنند و هشت رکن دارند: ۱- زبان؛ ۲- قدرت اقناعی داشتن؛ ۳- انواع نوآوری در متن؛ ۴- استفاده‎های پنهان از ظرایف ادبی و مولفه‎های بلاغی؛ ۵- صداقت متن؛ ۶- همراهی محتوا با شرایط زمانه شاعر یا نویسنده؛ ۷- موسیقی؛ ۸- سخن گفتن از مسائل جاودانه. این هشت رکن در مقدمه همین مقاله با جرئیات بیشتر و دسته بندی دقیق تر توضیح داده شده اند. توضیح ضروری اینکه، این طرحواره بر مبنای درک و دریافت های نویسنده شکل گرفته و درواقع، خود الگویی تازه در شناخت ویژگی‎های شاهکارهای ادبی است.

متون ادبی, آثار ماندگار, عوامل تاثیرگذار, نقاط قوت و ضعف, شاخص های علمی