مصطفی کریمی - استادیار اقلیم شناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران
سوسن حیدری - دانشجوی دکترای اقلیم شناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران

هدف این پژوهش بررسی تغییرپذیری و روند تغییرات گستره­ی شدت­های ترسالی- خشکسالی در مقیاس­های سالانه، فصلی و ماهانه در ایران است. برای این منظور، از شاخص ZSI ، آزمون روند من-کندال و داده‎های بارش ماهانه بازکاوی­شده (ERA۵) مرکز پیش بینی میان­مدت اروپا (ECMWF) در بازه زمانی ۲۰۲۱-۱۹۷۹ استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که در گستره شدت های ترسالی – خشکسالی سالانه کشور، سه دوره مشخص: دهه ۸۰ با گستره های تقریبا برابر ترسالی- خشکسالی، دهه ۹۰ گستره های ترسالی و دو دهه اول قرن ۲۱ میلادی که در شروع آن در سال آبی ۲۰۰۰-۱۹۹۹ بیش از ۹۷ درصد کشور (۷۰ درصد مساحت خشکسالی بسیارشدید) تحت شرایط خشکسالی بوده، بیشتر گستره های خشکسالی مشاهده می گردد. الگوی تغییرپذیری گستره های شدت ترسالی- خشکسالی در فصل زمستان و بهار تقریبا مشابه سالانه بوده، اما در فصل پاییز متفاوت از الگوی سالانه، در اواخر دوره، افزایش گستره های ترسالی بیشتر مشاهده می گردد. در این فصل در ماه نوامبر مساحت شدت های مختلف خشکسالی به ویژه (متوسط و شدید) کاهشی و در مقابل مساحت شدت های ترسالی افزایشی بوده است. اما در زمستان و بهار به خصوص ماه های ژانویه و تا حدودی مارس روند گستره های شدت ترسالی-خشکسالی برعکس بوده است. شدت شاخص نیز در برخی دوره های زمانی دارای روند بوده که افزایش شدت طبقات خشکسالی (افزایش شدت منفی شاخص) بارزتر است. در کل در هر سه مقیاس ماهانه، فصلی و سالانه، رخداد خشکسالی­های ضعیف و متوسط اما متوالی زیاد، درحالی­که ترسالی­های بسیارشدید و شدید با توالی کم، بیشتر بوده است. افزایش گستره های خشکسالی شدید مشهودتر و شدت طبقات خشکسالی نیز کمی افزایش یافته است. افزایش شدت شاخص و گستره های ترسالی در فصل پاییز شاید گویای تغییر رژیم بارشی و در مقابل افزایش گستره های خشکسالی به خصوص خشکسالی های شدید در دو فصل اصلی بارشی ایران (زمستان و بهار) هشداری برای مدیریت منابع آب در دوره گرم سال باشد.

تغییرپذیری بارش, دوره های خشک, دوره های تر, شاخص ZSI, داده های ERA۵