طاهر لاوژه - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

اعمال قواعدی خاص در اسلوب، زبان و لحن روایت های گوناگون، یک حکایت را در بافتار متن نظم می بخشد. حکایت «گازر و خر او» برگرفته از کلیله ودمنه، در مثنوی به گونه ای دیگر بازآفرینی می شود و مولانا آن را در روایتی متمایز به کار می برد. هدف اصلی این پژوهش، مقایسه دو روایت مختلف از حکایت مزبور با توجه به زمینه متن، بررسی تطور و بسط مفاهیم آن در حین گذار از شکلی ادبی به متنی عرفانی، تحلیل محتوایی، تبیین مضامین این حکایت و چگونگی آن در قالب روایتی ویژه در مثنوی است. این پژوهش با استفاده از تحلیل محتوا و معیارهای نقد و نظریه، به تشریح دلایلی می پردازد که مقاصد مولانا را در بازروایی حکایت کلیله ودمنه تفسیر می کند. در اشاره به دستاوردهای پژوهش حاضر می توان گفت مولانا با توسل به نوعی شگرد سخن پردازی، افکار و اعمال شخصیت های اصلی حکایت را نماینده دو گروه می خواند تا اغراض قصه خود را در تبیین توبه صحیح تشریح نماید و روابط آن را با اصطلاحات وابسته ای همچون کسب، توکل، تقلید و تحقیق در روایتی نو بسنجد. مولانا در این تاویل نوین با استفاده از قابلیت های زبان عرفان و خرده حکایاتی دیگر برای تشریح مبانی موضوع و دلالت های گسترده آن، بر فهم اسرار باطنی از طریق نماد ها تاکید می کند و در اشاره به ماجرای شخصیت ها و تحلیل گفتمان آن ها، درون مایه را برای درک معانی ضمنی در بطن حکایتی تازه می گسترد.

مثنوی معنوی, کلیله ودمنه, شیر و روباه و خر, روایت, تحلیل گفتمان