فضل الله خدادادی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین

شاید در ظاهر چنین به نظر برسد که در روساخت روایی متن­های روایی منظوم فارسی که انگیزه­ای تعلیمی دارند تفاوتی دیده نمی­شود و هدف خالقان این آثار ایجاد متنی روایی به قصد انتقال پیامی اخلاقی به مخاطب بوده است، اما تعمق در ژرف ­ساخت گفتمان در این آثار نشان می­دهد که فرآیند تولید معنا در هریک از این آثار مبتنی بر الگوهای گفتمانی و نظام­های ساختاری منحصربه فرد است؛ به­ طوری­ که هر متن دارای یک نظام گفتمانی متمایز است. همچنین کارکرد قصه به عنوان ظرف در این آثار وجوه متعددی دارد که تنها بامطالعه ژرف­ساخت گفتمان می توان به این تمایزها دست یافت. بر همین اساس در پژوهش حاضر برآنیم تا با عبور از روساخت روایت­های منظوم به تبیین نظام ساختاری چندی از این آثار بپردازیم به طوری که انتهای پژوهش شاهد ترسیم نظام گفتمانی در هریک از این آثار باشیم. نتایج پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی- تحلیلی فراهم آمده است نشان می­دهد که چهار گونه نظام گفتمانی: «نظام رشد پلکانی پیام با تاکید پربسامد یک بن­مایه»، «مقدمه­چینی روایی و بیان توزیعی پیام»، «توسعه پیام با لحنی خطابی به انگیزه اقناع مخاطب» و« نظام گفتمان اخلاقی دورانی - مناسبتی» در متون منظوم تعلیمی فارسی وجود دارد.

گفتمان, نظام ساختاری, ژرف ساخت, پیام, مخاطب