سیدعلی مستجاب الدعواتی - پژوهشگر پسادکتری، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
مجید صادقی حسن آبادی - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

سیر آرا و اندیشه های عارفان در زمینه عرفان عملی و به ویژه مبحث مراحل سلوک تا عصر خواجه دورههایی را پشت سر گذاشته است . در دورههای آغازین عرفان عملی ، خبری از تدوین و نگارش میراث عرفانی نیست و عارفان بیشتر به تعلیم و تبلیغ درونمایه های سلوک عرفانی خود می پردازند، اما از سده چهارم هجری اصول و آیین سلوک به مرحله تصنیف و ترتیب می رسد، تا اینکه در سده پنجم هجری خواجه عبدالله انصاری با رساله پربهای منازل السائرین - به عنوان یکی از نمونه های عالی دوره تنقیح و تکمیل دانش سلوک - به بسط و پالایش منازل سلوک عرفانی توفیق می یابد. خواجه در این اثر منازل سلوک را در ده بخش جای می دهد، سپس هر بخش در ده باب و هر باب را در قالب سه درجه توصیف می کند و به این ترتیب ، شمار مراحلی که سالک در طی سلوک خود باید از آنها بگذرد را به حدود هزار مرحله می رساند.

خواجه عبدالله انصاری ، عرفان، سلوک، عرفان عملی ، سلوک عرفانی .