فاطمه حامعی - دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران
هیراد مخبری - دکتری روابط بینالملل، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زنجان، زنجان، ایران
محسن پورمحمد - استادیارگروه معارف اسلامی، دانشکده پیراپزشکی، پرستاری مامایی حضرت زینب لنگرود، دانشگاه علوم پزشکی گیلان ، رشت، ایران

معاملات به صورت داد و ستد کالاها از دیرباز متداول بوده است و گاه در چنین معاملاتی یکی از دو مال همجنس که مکیل و موزون باشند در برابر دیگری با زیادت در یک طرف مبادله و باعث تحقق یکی از اقسام ربا تحت عنوان «ربای معاوضی» می گردد. همچنین گونهی دیگری از زیادت در دارایی در معاملاتی است که طرفی تعهد خود را در موعد مقرر انجام نداده و در نتیجه موجب ایجاد ضرری برای طرف مقابل شود و باید خسارت ناشی از این تاخیر را جبران نماید که به آن «خسارت تاخیر تادیه» گویند. از آنجایی که هر دو این موضوعات موجب زیادت در دارایی طرف مقابل می گردد در پژوهش حاضر ضمن بررسی ربای معاوضی، شرایط تحقق و مقایسهی آن با خسارت تاخیر تادیه از این جهات، در آیا اخذ خسارت تاخیر تادیه از مصادیق ربا محسوب میشود و » پاسخ به این سوال که همانند ربای معاوضی حرام است یا مشروعیت دارد؟» با بررسی حرمت در ربای معاوضی و همچنین ذکر ادله ی مشروعیت خسارت تاخیر تادیه به این نتیجه رسیدیم که هرچند بعضی شرط نمودن جریمه تاخیر تادیه را حیله ای برای دریافت ربا می دانند لیکن مواد قانونی متعددی نشان از پذیرش آن توسط قانونگذار دارد و از سوی بیشتر فقها نیز بنا بر ادله های متعدد مشروع دانسته شده و مستلزم افتادن در ربای محرم نمی باشد.

ربای معاوضی، کالای همجنس، مکیل و موزون، خسارت تاخیر تادیه، حرمت تادیه، حرمت ربا، مشروعیت تادیه