سمانه سراج - دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد

یکی از دوره هایی که شرایط سیاسی اجتماعی آن به دلیل تحولات مشروطه بستر ظهور نقاشی هایی با مهم ترین مضمون شیعی، عاشوراو وقایع وابسته به آن را به وجود آورد، دوره قاجار بود . مهم ترین بستر این اندیشه، کاشی نگاره های اماکن مذهبی به ویژه تکیهمعاون الملک می باشد. اکنون مسئله موردبررسی در پژوهش حاضر این است که: چه گفتمان هایی منجر به بازتاب اندیشه شیعی درکاشی نگاره های تکیه معاونالملک شد؟ و این گفتمان اندیشه شیعی در کاشی نگاره های تکیه معاون الملک، تحت تاثیر چه عواملی بهوقوع پیوسته است؟ اهداف پژوهش: تحلیل گفتمان های ناظر بر بازتاب اندیشه شیعی در کاشی نگاره های تکیه معاونالملک و شناختعناصر و عملکرد گفتمان اندیشه شیعی در کاشینگارههای تکیه معاونالملک در واکنش به تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه دورانقاجار. این پژوهش ازلحاظ هدف بنیادین و همچنین به دلیل اینکه در پژوهش پیشرو مضمون و محتوای کاشینگارهها موردنظر بوده،از منظر نوع داده، روش تحقیق به صورت کیفی با تحلیل محتوای تاریخی و توصیفی، منجر به تولید داده شد که با بهره گیری از رویکردتحلیل گفتمان انتقادی برمبنای آراءفرکلاف صورت گرفت. اطلاعات موردنیاز، به شیوه اسنادخوانی و مشاهده صورت گرفته است. ازتعداد ۱۰ کاشی نگاره زینبیه، ۳ کاشی نگاره به عنوان جامعه نمونه، هدفمند انتخاب شده است. شیوه تجزیه وتحلیل در این پژوهش براساس سه سطح موردنظر فرکلاف: توصیف، تفسیر و تبیین انجام شد. نتیجه دیدگاه تحلیل گفتمان انتقادی، اندیشه شیعی در اینکاشی نگاره ها متاثر از تقابل با گفتمان سلطنت است. گفتمان شیعی برای نشان دادن این تقابل از وضع موجود گفتمان مشروطیت درجامعه، روایت های شیعی را گرفته و با درآمیختن اندیشه شیعی عرب و هویت ایرانی، جنبه هایی از زندگی جامعه غفلت زده قاجار رانشان دادند تا مردم را به یاری بطلبند که منجر به بازتولیدگفتمان شیعی در قالب رفتارها و الگوهای قهرمان انشیعی کاشی نگاره ها ودرنهایت اثبات وجود گفتمان انتقادی مشروطیت، متاثر از مضمون عاشورا در اواخر قاجار شد.

تحلیل گفتمان انتقاد یفرکلاف، اندیشه شیعی، کاشی نگاره، دوران قاجار، تکیه معاون الملک