سپیده سادات آقازاده نایینی - دانشجوی دکترای تخصصی بیماری شناسی، گروه گیاه پزشکی ،دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی ورامین– پیشوا، ایران
مژده ملکی - استادیار، گروه گیاه پزشکی ،دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی ورامین– پیشوا،تهران، ایران
جلال غلام نژاد - استادیار، گروه علوم و مهندسی باغبانی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، یزد، ایران
مصطفی شیرمردی - استادیار، گروه علوم و مهندسی باغبانی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، یزد، ایران

کاربرد قارچ کش­های شیمیایی علاوه بر آلودگی زیست محیطی موجب افزایش و گسترش سویه­های مقاوم به قارچ­کش در قارچ های بیمارگر گیاهی می شود. به حداقل رساندن تاثیرات مخرب قارچ های بیمارگر در گیاهان زراعی نیاز به یک روش امید بخش در کنترل آن ها دارد. از این رو، فراروده های طبیعی از جمله اسانس ها و عصاره های گیاهی گزینه مناسبی برای کنترل و کاهش بیماری های قارچی می باشد. در این تحقیق اثر کنترل کنندگی عصاره گیاهان آویشن دنایی، اسطوخدوس، رازیانه، دارچین، میخک و تلخه و سطوح مختلف سولفات روی به عنوان یکی از ترکیبات غذایی بر میزان رشد قارچ بیمارگر Rhizoctonia solani و تغییرات میزان فعالیت آنزیم های دفاعی پراکسیداز و کاتالاز و همچنین تغییرات میزان بیان ژن این دو آنزیم در شرایط آزمایشگاه و گلخانه در گیاه خیار در همکنش با بیماگر مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد تمامی عصاره های گیاهی و سولفات روی قادر به مهار رشد قارچ در شرایط آزمایشگاهی و همچنین قادر به کاهش شدت بیماری در شرایط گلخانه بودند. نتایج آزمون استفاده از دیسک کاغذی داد که بیشترین میزان بازدارندگی رشد در بین تیمارهای عصاره گیاهی (عصاره الکلی) به ترتیب مربوط به عصاره اسطوخودوس با ۶۰۰ میکروگرم در میلی لیتر و قطر ۹۰/۳۲ میلی­متر و کمترین میزان بازدارندگی رشد قارچ مربوط به عصاره تلخه با غلظت ۱۵۰ میکروگرم در میلی لیتر و قطر ۱۷/۱۰میلی متر (در مقایسه با شاهد با قطر ۴۵/۳ میلی­متر) بود. در آزمون اختلاط عصاره های گیاهی با محیط کشت، عصاره اتانولی گیاه اسطوخودوس با غلظت­های ۲۰۰۰ و ۲۵۰۰ پی­پی­ام و با ۲۱/۸۲ و ۷۵/۸۰ درصد و عصاره آویشن دنایی با غلظت ۲۵۰۰ پی­پی­ام و ۱۸/۷۲ درصد ممانعت از قارچ بیمارگر نسبت به شاهد به ترتیب موثرترین عصاره­ها در جلوگیری از رشد قارچ بیمارگر بودند. تیمار توام قارچ بیمارگر، سولفات روی و عصاره اسطوخودوس بهترین تیمار در افزایش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان و افزایش بیان آن ها بود. با توجه به نتایج تحقیق حاضر این چنین نتیجه گیری می شود که عصاره های گیاهی مورد مطالعه در این تحقیق به خصوص گیاه اسطوخودوس و همچنین سولفات روی تاثیر قابل توجهی در کنترل و کاهش شدت بیماری ناشی از R. solani در خیار داشتند و بهترین غلظت بدست آمده در این تحقیق می تواند به صورت تجاری فرموله شده و برای اهداف مدیریت تلفیقی بکار گرفته شود.کاربرد قارچ کش­های شیمیایی علاوه بر آلودگی زیست محیطی موجب افزایش و گسترش سویه­های مقاوم به قارچ­کش در قارچ های بیمارگر گیاهی می شود. به حداقل رساندن تاثیرات مخرب قارچ های بیمارگر در گیاهان زراعی نیاز به یک روش امید بخش در کنترل آن ها دارد. از این رو، فراروده های طبیعی از جمله اسانس ها و عصاره های گیاهی گزینه مناسبی برای کنترل و کاهش بیماری های قارچی می باشد. در این تحقیق اثر کنترل کنندگی عصاره گیاهان آویشن دنایی، اسطوخدوس، رازیانه، دارچین، میخک و تلخه و سطوح مختلف سولفات روی به عنوان یکی از ترکیبات غذایی بر میزان رشد قارچ بیمارگر Rhizoctonia solani و تغییرات میزان فعالیت آنزیم های دفاعی پراکسیداز و کاتالاز و همچنین تغییرات میزان بیان ژن این دو آنزیم در شرایط آزمایشگاه و گلخانه در گیاه خیار در همکنش با بیماگر مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد تمامی عصاره های گیاهی و سولفات روی قادر به مهار رشد قارچ در شرایط آزمایشگاهی و همچنین قادر به کاهش شدت بیماری در شرایط گلخانه بودند. نتایج آزمون استفاده از دیسک کاغذی داد که بیشترین میزان بازدارندگی رشد در بین تیمارهای عصاره گیاهی (عصاره الکلی) به ترتیب مربوط به عصاره اسطوخودوس با ۶۰۰ میکروگرم در میلی لیتر و قطر ۹۰/۳۲ میلی­متر و کمترین میزان بازدارندگی رشد قارچ مربوط به عصاره تلخه با غلظت ۱۵۰ میکروگرم در میلی لیتر و قطر ۱۷/۱۰میلی متر (در مقایسه با شاهد با قطر ۴۵/۳ میلی­متر) بود. در آزمون اختلاط عصاره های گیاهی با محیط کشت، عصاره اتانولی گیاه اسطوخودوس با غلظت­های ۲۰۰۰ و ۲۵۰۰ پی­پی­ام و با ۲۱/۸۲ و ۷۵/۸۰ درصد و عصاره آویشن دنایی با غلظت ۲۵۰۰ پی­پی­ام و ۱۸/۷۲ درصد ممانعت از قارچ بیمارگر نسبت به شاهد به ترتیب موثرترین عصاره­ها در جلوگیری از رشد قارچ بیمارگر بودند. تیمار توام قارچ بیمارگر، سولفات روی و عصاره اسطوخودوس بهترین تیمار در افزایش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان و افزایش بیان آن ها بود. با توجه به نتایج تحقیق حاضر این چنین نتیجه گیری می شود که عصاره های گیاهی مورد مطالعه در این تحقیق به خصوص گیاه اسطوخودوس و همچنین سولفات روی تاثیر قابل توجهی در کنترل و کاهش شدت بیماری ناشی از R. solani در خیار داشتند و بهترین غلظت بدست آمده در این تحقیق می تواند به صورت تجاری فرموله شده و برای اهداف مدیریت تلفیقی بکار گرفته شود.

خیار, Rhizoctonia solani, سولفات روی, عصاره های گیاهی, آنزیم های آنتی اکسیدان