مرجان منصوریان - Isfahan University of Medical Sciences
مهدی نعمت بخش - Isfahan University of Medical Sciences

در برنامه بودجه هر دانشگاه بر اساس شاخص های آن دانشگاه، اعتباراتی به امور پژوهشی اختصاص داده می شود. این منابع تخصیص داده شده منابعی نیست که محققین دانشگاه با ارائه طرح های تحقیقاتی از صنعت یا از ارگان دولتی دیگری اخذ نموده باشند و در حقیقت این اعتبارات یارانه پژوهشی به دانشگاه است که توسط دولت تامین می شود. دولتی بودن این اعتبارات می تواند بی نظمی خاصی را در هزینه نمودن آن ایجاد کند. اولین مشکل آن این است که محققین در مدیریت مالی منابع دقت کمی نمایند و تصور شود که هرگاه و در هر شرایطی طرحی ارائه دهند تامین اعتبار خواهد شد. اما چنانچه محققی از اعتبارات تخصیصی به خود از پیش اطلاع داشته باشد، خواهد توانست با برنامه ریزی و ارائه طرح تحقیقاتی از این اعتبارات استفاده نماید و مشکلات در جهت هدف مند نمودن اعتبارات پژوهشی کم تر خواهد بود. اما این اعتبارات چگونه باید در دانشگاه به افراد تخصیص داده شود؟ آیا باید سرانه ای مشخص بین محققین تقسیم شود تا بر اساس ذوق خودشان تحقیق نمایند؟ آیا باید این هزینه ها صرفا به تحقیقات دانشجویی و پایان نامه ها اختصاص داده شود؟ آیا بهتر است در قالب تصویب طرح های تحقیقاتی هزینه به ازای هر طرح به محققین داده شود؟ و.... آنچه مسلم است این اعتبارات نباید غیر هدف مند هزینه گردد و تصور شود که هزینه نمودن این اعتبارات بدون تعمل ارتقای پژوهشی را به همراه خواهد داشت، بلکه علی رغم ناچیز بودن آن بایستی به هدف مند هزینه نمودن آن عنایت جدی و ویژه ای داشت و به عبارت دیگر اعتبارات به نحو بهینه ‍­ای مدیریت شود(۱و۲). تجربه های گذشته نشان داده که یکی از راه های موفق در این تخصیص، احتساب افراد براساس برون داد علمی افراد و یا به عبارتی براساس توانمندی های پژوهشی آنها است. لذا سوال دومی مطرح می گردد و آن این که چه برون دادی در دانشگاه مورد قبول است؟ سیاست های وزارت متبوع در حال و گذشته نشان داده است که آنها به برون داد مقاله حساسیت بیش تری دارند که دلایل متفاوت و زیادی نیز برای آن وجود دارد و یکی از آن دلایل، بهتر بودن این شاخص برای اندازه گیری است. براساس مطالب پیشگفت دواصل بایستی مدنظر باشد: منابع مالی تخصیصی به پژوهش در دانشگاه ها محدود است. ۲- بهترین شاخص برای ارزیابی و مقایسه دانشگاه ها با یکدیگر برون دادی است که در قالب کمی، بهترین آن مقالات منتشر شده علمی است. البته نباید فراموش شود که فناوری و تولید محصول فناورانه نیز حائز اهمیت ویژه ای است که باید در جایگاه خود ارزش گذاری گردد و یا حداقل معادل سازی آن با مقالات منتشر شده خوب و کیفی در آینده انجام شود. لذا وظیفه دانشگاه ها حداقل آن است که به کیفیت و نه کمیت برون داد مقالات حساسیت داشته و دارای برنامه مدون باشند و در حقیقت برای انتشار مقالات خوب برنامه ریزی نمایند. لذا اگر هدف غایی پژوهش را بر اساس ملاک های ارزیابی امروزه، مقاله فرض کنیم که البته جای سوال و تامل دارد باید ارتقای کیفی مقالات در راستای دست یابی به برون داد عالی تری مد نظر دانشگاهیان قرار گیرد. بنابراین باید منابع ناچیز مالی به نحوی مدیریت گردد تا این هدف قابل دستیابی باشد. بر این اساس تنها مدیریت منابع مالی توسط محققین براساس عملکرد آنها و آن هم با سنجش معیارهای کیفی و نه کمی باید در برنامه ریزی مدیریت منابع مالی دانشگاه ها مدنظر قرار گیرد. در یک بازنگری به وضعیت پژوهشی دانشگاه و صرفا از دیدگاه تخصیص بهینه اعتبارات برای دستیابی به مقالات علمی بهتر پیشنهاد زیر در غالب بندهای متعدد ارائه گردیده است: ۱- ارزشیابی محققین دانشگاه براساس شاخص های کیفی برون دادهای پژوهشی در یک محدوده زمانی دو ساله ۲- تخصیص اعتبارات پژوهشی به محققین براساس نتیجه ارزشیابی برای مدت دو سال ۳- اخذ برون داد براساس اعتبارات تخصیص داده شده در دوره دو ساله اولیه ارزیابی و تخصیص اعتبار در دو سال بعدی براساس آن با عنایت به موضوع کیفیت مقالات در احتساب امتیاز پژوهشی معیار متعددی در بررسی های علم سنجی برای مجلات متعدد و یا محقیقن ارائه شده اند که SC Imago Journal Rank (SJR) و Impact Factor، میانگین نفوذ مقالات یک مجله (Article influence score (AIS، H-index مجلات و یا محققین Normalized Eigen Factor و... از مثال هایی از این معیارها هستند. ارزیابی مقالات در زمینه های مختلف علمی به نحوی که مقالات یک رشته با رشته تخصصی دیگر قابل مقایسه باشد، همواره از چالش های موجود در علم سنجی محسوب می شود(۳و۴). در میان این شاخص ها ضریب نفوذ مقالات مجله ((AIS؛ میانگین نفوذ مقالات یک مجله را در طول ۵ سال اول پس از انتشار آن نشان می دهد که در آن نسبت تاثیر استنادی مجله به اندازه سهم مقاله مجله در طی یک دوره پنج ساله محاسبه می شود. میانگین ضریب نفوذ مقالات مجلات در Journal Citation Reports (JCR) برابر یک است و نمرات بالاتر از یک نشان می دهد که نفوذ هر مقاله در مجله بالاتر از متوسط است و نمره کم تر از یک نشان می دهد که نفوذ هر مقاله در مجله کم تر از متوسط است. محاسبه AIS به صورت تقسیم ضریب نفوذ مجله (Eigen Factor Score) بر تعداد مقالات مجله در دوره پنج ساله و سپس تقسیم بر تعداد مقالات کل مجلات در همان دوره پنج ساله و ضرب در ضریب یک صدم (۰۱/۰) است. SJR بیش تر به شاخص تاثیر مقاله شبیه است. اما معیار جدیدتر AIS تنها به تعداد استنادات یک مجله اکتفا نمی کند و نیز کلیه استنادات را دارای یک وزن مساوی در نظر نمی گیرد؛ بلکه حوزه موضوعی، کیفیت، پرستیژ و شهرت مجله استناد کننده می تواند تاثیر به سزایی بر ارزش استناد داشته باشد. به طور کلی نرمال سازی در این شاخص تحت تاثیر ۳ عامل مهم است: پوشش پایگاه محاسبه کننده (میزان مجلات نمایه شده در اسکوپوس)، تعداد مقالات منتشره در این مجلات و تعداد استنادات دریافتی هر مقاله پرستیژ و کیفیت مجلات. این معیار دارای مزایای دیگری از جمله: حذف خود استنادی مجلات در فرآیند محاسبه آن، اختصاص ضریب وزن دهی کم تر به مقالاتی با ارجاعات بیش تر همانند مقالات مروری، همبستگی مناسب با سایر معیارهای علم سنجی است (۵). همچنان معیار AIS به صورت رایگان در سایت http://eigenfactor.org/projects/journalRank/journalsearch.php در اختیار کاربران قرار می گیرد. لذا با درنظر گرفتن همه شاخص های فوق، در یک کارگروهی و براساس مستندات، جهت ارزیابی فعالیت های پژوهشی روابط زیر برای محاسبه عملکرد پژوهشی اعضای هیات علمی و محققین پیشنهاد شد (با این هدف که مقالات خوب امتیاز بیش تری بگیرند و الزاما تعداد مقالات ملاک نباشد) (جدول ۱).   جدول ۱: روابط محاسبه امتیاز مقالات بانک اطلاعاتی AIS مجله   A × B   ۳×   = امتیاز                                 ۲۵/۰   A × B   = امتیاز                           = امتیاز   SJR مجله   A × B                                 ۰۳/۰   A × B   = امتیاز                            * SJR مجله براساس Q۱ تا Q۳ تعریف شده توسط بانک اطلاعاتی Scopus به ترتیب برابر با: ۷۵/۰،  ۲۵/۰ و ۱۲۵/۰ است. مجلاتی که برای اولین بار در بانک اطلاعاتی ISI نمایه شده اند و فاقد AIS هستند، میزان SJR پایگاه Scopus آنها به جای AIS در فرمول پیشنهاد می شود و در صورتی که در پایگاه Scopus هم ایندکس نمی شوند میزان ۲۵/۰ (معادل صورت کسر مقالات PubMed) در فرمول جایگزین می گردد. ضرایب A و B موجود در جدول ۱، در جدول ۲ تعریف شده اند.   جدول ۲: تعریف ضرایب A, B اورجینال یا متاآنالیز اول یا مسوول دوم مروری سوم چهارم به بعد   امتیاز نهایی برای هر فرد مجموع امتیازات به دست آمده در روابط مندرج در جدول ۱ است. براساس این روابط نمره ای که توسط یک محقق کسب می شود صرفا استوار بر تعداد مقالات نیست و مقالات یک محقق براساس شاخص های کیفی وزن دهی می شود. این پیشنهاد در حال حاضر و به عنوان پایلوت در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اجرایی شده است و براساس کارنامه پژوهشی سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ میلادی اعضای هیات علمی، اعتبارات پژوهشی سال های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ به آنها تخصیص داده شد.

نامه به سر دبیر, اعضای هیات علمی