علی حریری - دانشجوی کارشناسی ارشد (پژوهش هنر)، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
سید محمد حسین رستگار - دانشجوی کارشناسی ارشد (پژوهش هنر)، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

هنر در دوره قاجار از لحاظ محتوا و ماده، موضوع و نحوه اجرا دارای ویژگی های متمایز با سایر دوره ها است. یکی از محصولات هنری عصر قاجار، وجود کارت پستال های مختلف با معانی ملی و نمادین است که استفاده از آن به ویژه در دوره ناصری اوج گرفت. این کارت پستال ها نمایانگر علایق و سلایق دوران خود هستند و از لحاظ نحوه پرداخت به مضامین و شیوه اجرا و بیان در نقش مایه ها خصوصیات شایان توجهی دارند؛ به نحوی که با بررسی آنها شاهد حضور هویت ایرانی، اسلامی و فرنگی به طور همزمان هستیم. در پژوهش حاضر به مطالعه جامعه شناختی کارت پستال در اواخر دوره قاجار با تکیه بر آرا فوکو پرداخته می شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که، براساس نظریه فوکو؛ ایران در دوره قاجار انضباط و نظارت را پدیده ای جدید می شمارد که در پایان قرن هجدهم تکامل یافته و در قرن نوزدهم بر کلیه نهادهای اجتماعی حاکمیت یافته است. از این تاریخ مجازات های جدید روان آدمی را آماج خود قرار دادند و از این رو مجموعه کیفرشناسی جدید به جانب مراقبت و نظارت فراگیر معطوف شد. از این زمان نهادهایی چون مدارس آسایشگاه ها سربازخانه ها و زندان ها به منظومه های نظارت فراگیر تبدیل شدند.

دوره قاجار، کارت پستال، آرای فوکو، جامعه شناختی.