تقی طاووسی - استاد گروه جغرافیا، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی علوم محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
امیدرضا کفایت مطلق - دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی علوم محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

هدف این پژوهش، بررسی توزیع فراوانی ماهانه، فصلی و سالانه وارونگی دما در لایه مرزی هوای شهر شیراز است. در این راستا، داده­های رادیوسوند ساعت ۵/۳ محلی در بازه ۱۳۹۴-۱۳۸۰ خورشیدی (۵۴۷۸ روز) از تارنمای دانشگاه وایومینگ برداشت شد. ارتفاع ایستگاه هواشناسی شیراز (۱۴۹۱ متر از سطح دریا)، به عنوان سطح پایه وارونگی لایه مرزی هوا تعیین شد و سقف لایه وارونگی نیز تا سطح ژئوپتانسیل متر ۷۰۰ هکتوپاسکال (به طور میانگین حدود ۵/۱ کیلومتر از لایه زیرین هوای فراز سطح محل) به عنوان فضای مورد مطالعه انتخاب شد. یافته ­ها نشان داد که مهر و آبان بیشترین و تیرماه کمترین فراوانی روزهای وارونگی را دارند. بر این پایه، فصول پاییز، زمستان، بهار و تابستان به ترتیب بیشترین روزهای وارونگی داشتند. یافته ­ها در مقیاس سالانه بیانگر روند فراوانی روزهای وارونگی افزایشی بود. به طوری که افزایش میانگین ماهانه فراوانی روزهای وارونگی دمای هوا در ۵ سال سوم (۱۳۹۴-۱۳۹۰) نسبت به ۵ سال دوم (۱۳۸۹-۱۳۸۵)، حدود دو برابر مقدار ۵ سال دوم نسبت به ۵ سال نخست (۱۳۸۴-۱۳۸۰) بود. میانگین بلندمدت سالانه نیز نشان داد که در ۷۳ درصد از روزهای سال (۲۶۷ روز)، شهر شیراز با پدیده وارونگی روبرو بود. شدیدترین وارونگی­های دما در لایه مرزی هوا در دی ماه رخ داده است، این موضوع به روشنی گویای نقش سرمایش شبانه در تشدید وارونگی دمای لایه مرزی هوا می بااشد. بر پایه ریتم تغییرات شاخص (ONI)، نتایج نشان داد که بیشترین فراوانی روزهای همراه با وارونگی دما در شهر شیراز با فاز سرد انسو (لانینا) همسو است. به طور کلی، بیش از ۵۹ درصد فراوانی روزهای همراه با وارونگی دما همزمان با فاز سرد (لانینا) رخ داده است.

اقلیم شهر, گرادیان دما, کلانشهر, تابش فروسرخ, شیراز.