مژگان دهقانی - دانشجوی دکترا زمین شناسی زیست محیطی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
حسین پیرخراطی - دانشیار گروه زمین شناسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
راضیه لک - دانشیار پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، ایران
فرخ اسدزاده - دانشیار گروه علوم و خاک، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

در این پژوهش به­منظور بررسی آلودگی رسوبات سطحی رودخانه­های غرب و جنوب غرب دریاچه ارومیه، ۲۰ نمونه سطحی از عمق صفر تا ۱۰سانتی­متری رسوبات برداشته شد. پس از عبور نمونه­ها از الک ۲ میلی­متری، مقدار کل فلزات سنگین به دست آمد. سپس شاخص زمین­انباشت (Igeo)، شاخص غنی­شدگی (EF) و شاخص آلودگی (PI) فلزات محاسبه شدند. بر اساس نتایج حاصل، شاخص زمین­انباشت نیکل، کبالت، کروم، آرسنیک و کادمیوم در همه رسوبات در محدوده ریسک خیلی­زیاد (۲ ۱) یا زیاد (۲ ) قرار می­گیرند. ضریب غنی­شدگی نیکل در رسوبات باراندوزچای و گدارچای در محدوده آلودگی فوق­العاده زیاد (۴۰ EF >۲۰) را نشان می­دهد. شاخص غنی­شدگی در مورد کادمیوم، مس، کبالت و کروم تقریبا در تمام رودخانه­ها گواه آلودگی زیاد و در مورد روی مبین آلودگی متوسط تا زیاد است. آرسنیک بیشترین میانگین شاخص آلودگی را رسوبات نازلوچای نشان می­دهد. ماتریس همبستگی آماری، بیشترین میزان همبستگی را بین کبالت و کروم با نیکل نشان می­دهد که دلیل آن، منشا زمین­زاد مشترک آن­ها و همبستگی معنادار نیکل با ماسه مبین منشا طبیعی این عنصر در نظر گرفته می­شود. همبستگی روی با ماده آلی و رس معنی­دار و احتمالا به دلیل جذب روی توسط رس و ماده آلی است. بین آرسنیک با کادمیوم معنا­داری رابطه وجود دارد. آنالیز مولفه­های اصلی حاکی از وجود ۴ منشا برای فلزات سنگین مورد مطالعه است که ۴ مولفه اول با مقادیر ویژه بالاتر از ۱، بیش از ۸۵ درصد از واریانس داده­ها را تعیین می­کنند. در مولفه اول فلزات نیکل و کروم به­همراه ماسه دارای بیشترین وزن هستند. روی، مس و pH در مولفه دوم قرار می­گیرند، کادمیوم و ارسنیک در مولفه سوم و ماده آلی و سرب در مولفه چهارم دارای بیشترین وزن هستند.

رسوبات, رودخانه, شاخص های آلودگی, فلزات سنگین