کمال الدین طباطبائی - استادیار، گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی۸۸۹-۱۴۶۶۵ تهران،ایران

در دوران حاکمیت خلافت عباسی بر سرزمین ایران بسیاری از ایرانیان به دین اسلام گرایش یافتند و حکومت های ایرانی وابسته به خلافت عباسی همچون طاهریان و سامانیان روی کار آمدند. با این حال افرادی بودند که اندیشه ی تشکیل مجدد حکومتی دینی مبتنی بر دین زرتشت و مشابه حکومت ساسانی را در ذهن خود می پروراندند.اغلب این اشخاص از میان بزرگان وشاهان محلی و یا افراد نظامی بودند.از میان آن ها سه تن یعنی مازیار بن قارن، اسفار بن شیرویه، و مرداویج توانستند در برخی از مناطق ایران حکومت تشکیل دهند به مقابله با سپاهیان خلافت عباسی و حکومت های مسلمان ایرانی بپردازند. مسئله ی موردنظر این پژوهش آن است که بر اساس چه مدارک و شواهدی می توان گفت این سرداران به دنبال تاسیس حکومتی مشابهساسانیان بودند. دیگر آنکه این سرداران نظامی جهت تحقق تفکر تاسیس یک حکومت زرتشتی دست به چه اقداماتی زدند و آیااقدامات ایشان با موفقیت همراه بود؟این سرداران پس از تاسیس حکومت به محو آثار اسلام و مسلمانی پرداختند و در پی ترویج دین زرتشتی برآمدند. با این حال می توان گفت ۱- به علت اقتدار و نفوذ سپاهیان عباسی و حکومت های وابسته به آن ها، ۲- گرایش های اسلامی بسیاری از مردم ایران آن دوره، مقاصد و اهداف این سه تن با ناکامی مواجه شد و هر سه تن کشته شدند. در نتیجه با مرگ آن ها تفکراحیای حکومتی زرتشتی مشابه حکومت ساسانی با ناکامی مواجه شد و دیگر دنبال نگردید. این مقاله به شکل توصیفی- تحلیلیو مبتنی بر روش کتابخانه ای می باشد

مازیار، اسفار، مرداویج، خلافت عباسی