شیرین شجاعی زاده اقدم - دانشگاه فردوسی مشهد
خسرو ابراهیمی نصر آبادی - دانشگاه فردوسی مشهد
محمدرضا حیدریان شهری - دانشگاه فردوسی مشهد

ذخیره منگنز استاج در ۴۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان­ سبزوار، در ایران مرکزی واقع شده است. با توجه به شواهد صحرایی و بررسی­های میکروسکوپیکی، واحدهای سنگ­شناسی منطقه عبارتند از: پیروکسن هورنبلند تراکی آندزیت، توف­های سبز بلوری با ترکیب آندزیتی، پیروکسن هورنبلند آندزیت، پیروکسن آندزیت- بازالت، چرت و سنگ آهک. این واحدهای زمین­شناسی متعلق به دوره کرتاسه پسین بوده و شاید گواهی بر خاستگاه آتشفشانی – رسوبی کانی­سازی منطقه باشد. تجزیه شیمیایی و کانی­شناختی به روش­های XRF، ICP-OES، XRD و بررسی­های میکروسکوپیکی بر روی کانسنگ­های منگنز استاج انجام شد. نتایج به دست آمده از تحلیل XRD فقط کانی پیرولوسیت را تایید نمود، اما کانی پسیلوملان و براونیت فقط در بررسی­های میکروسکوپیکی تشخیص داده شدند. نتایج تجزیه شیمیایی کانسنگ­های منگنز مقادیر بالای Si (۰۱/۱۷ – ۵۴/۷۵ %)، Ba (ppm ۳۰۰ – ۱۹۶۵)، Sr ( ppm ۲۰۰ – ۸۴۴ ) ، MnO/Fe۲O۳ (۶۲/۱ – ۶۱/۵۸) و مقادیر پایین Zn (ppm  ۳۴ – ۷۹)، U (ppm ۲۰ – ۷۱)، Co (ppm ۲ – ۱۶)، Ni (ppm ۲ – ۱۰) و Th (ppm ۲ – ۵) را نشان می­دهد. نتایج تحلیل­های ژئوشیمیایی نشانگر ته­نشست محلول­های منگنزدار به همراه سیلیس به علت تغییرات فیزیکوشیمیایی آب دریا بوده و همچنین نشان دهنده خاستگاه گرمابی زیردریایی برای این کانی­سازی هستند. ماده معدنی به صورت عدسی و لایه­ای­شکل در داخل سنگ­های آذر­آواری ( توف­های سبز بلوری با ترکیب آندزیتی و توف قرمز ) به صورت هم­روند با سنگ­های میزبان دیده می­شود. ماده معدنی دارای بافت توده­ای، دندریتی، نواری، بادامکی و شعاعی بوده و از نظر کانی­شناسی بیشتر از پیرولوسیت، براونیت و  پسیلوملان تشکیل شده است. دگرسانی سنگ دیواره در کمر پایین کانسار بیشتر شامل دگرسانی پروپلیتیک و سیلیسی و آرژیلیکی است. کانی­سازی استاج از لحاظ ویژگی­های مختلف از جمله ماهیت آتشفشانی – رسوبی توالی سنگ­های میزبان، شکل هندسی، ساخت و بافت و کانی­شناسی بیشترین شباهت را با کانسارهای منگنز آتشفشانی- رسوبی (بروندمی) نشان می­دهد.

Manganese, volcano-sedimentary, Sabzevar, Estaj meaneralization., منگنز؛ آتشفشانی-رسوبی؛ سبزوار؛ کانی سازی استاج.