یاور درگاهی - دانشگاه محقق اردبیلی
علی اصغری - دانشگاه محقق اردبیلی
مجید شکرپور - دانشگاه محقق اردبیلی
علی رسول زاده - دانشگاه محقق اردبیلی
امیر غریب عشقی - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل پارس آباد
محمدرضا شیری - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل پارس آباد

به منظور بررسی تحمل خشکی در کنجد و نیز ارزیابی شاخص­های تحمل تنش، آزمایشی به صورت طرح کرت­های خرد شده در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. در این آزمایش آبیاری به عنوان عامل اصلی در سه سطح (۱۰۰، ۷۵ و ۵۰ درصد نیاز آبی گیاه) و ده رقم کنجد به عنوان عامل فرعی مورد بررسی قرار گرفت. برای محاسبه نیاز آبی گیاه از نرم افزار CROPWAT (روش پنمن­مانتیث) مطابق روش فائو-۵۶ استفاده شد. تجزیه واریانس نشان داد که بین سطوح تنش و ارقام از نظر عملکرد در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی­دار وجود دارد، ولی اثر متقابل دو عامل غیر معنی­دار بود. بنابرین، شاخص­های تحمل بر مبنای عملکرد ارقام در شرایط تنش و بدون تنش محاسبه شد. تجزیه واریانس شاخص­ها نشان داد که ارقام از نظر شاخص­های میانگین حسابی (MP)، میانگین هندسی (GMP)، تحمل به تنش (STI) و میانگین هارمونیک (HARM) اختلاف معنی­دار دارند. با در نظر گرفتن همبستگی آنها با عملکرد در شرایط تنش و غیر تنش، این شاخص­ها به عنوان بهترین شاخص­ها در جداسازی ارقام متحمل انتخاب گردیدند. شاخص­های تحمل (TOL) و حساسیت به تنش (SSI) در تمایز ارقام نقش زیادی نداشتند.  گروه­بندی ارقام با روش تجزیه خوشه­ای نشان داد که ارقام کرج ۱،IS  و اولتان، پرمحصول و متحمل به تنش ­آبی بوده و ارقام هندی ۱۴ و یلووایت به عنوان حساس­ترین ارقام نسبت به تنش ­آبی بودند. گروه­بندی ارقام با ترسیم نمودار سه بعدی براساس عملکرد در شرایط تنش، بدون تنش و شاخص STI و همچنین، تجزیه به مولفه­های اصلی، نتایج تجزیه خوشه­ای را تایید کرد.

تنش آبی, شاخص های تحمل تنش, عملکرد, کنجد