وفور درآمدهای نفتی و ضعف سیستم مالیاتی کشور طی سالیان متمادی سیاست گذاران را به هزینه کردن منابع درآمدی سهل الوصول عادت داده است. این ساختار معیوب مالی باعث شد که نظام رفاهی کشور از ابتدا در قالب سیستم تامین مالی بیسمارکی شکل بگیرد. مبنای اصلی نظام بیسمارکی بر مشارکت نیروی کار و کارفرما است و مزایای پرداختی بازنشستگی از طریق حق بیمه دریافتی از نیروی کار و کارفرمای فعلی تامین می شود. صندوق های بازنشستگی کشور که بنیان آنان بر اساس نظام تامین مالی بیسمارکی است، نسبت به تغییرات اقتصادی و جمعیتی بسیار حساس هستند. شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور در دو دهه اخیر باعث شده که متغیرهای جمعیتی و اقتصادی تغییرات شدیدی را تجربه کنند که درنتیجه آن روند شاخص های پایداری صندوق های بازنشستگی رو به وخامت گذاشته و چهار صندوق بازنشستگی کشوری، تامین اجتماعی نیروهای مسلح، بازنشستگی فولاد و بازنشستگی وزارت اطلاعات به صورت مستقیم به بودجه عمومی وابسته شوند. در کنار این چهار صندوق دولت برای تادیه بدهی های خود به سازمان تامین اجتماعی و یا به منظور جبران مالی تعهدات دولتی، ردیف هایی را برای صندوق تامین اجتماعی و صندوق بیمه های اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در اسناد بودجه های سنواتی در نظر می گیرد.

در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ اعتباری در حدود ۲۰۳ هزار میلیارد تومان در قالب کمک به صندوق های بازنشستگی برای چهار صندوق بازنشستگی کشوری، تامین اجتماعی نیروهای مسلح، صندوق بازنشستگی وزارت اطلاعات و صندوق بازنشستگی فولاد در نظر گرفته شده است. ۵۹ درصد از این اعتبار به صندوق کشوری و ۳۷ درصد آن به صندوق تامین اجتماعی نیروهای مسلح و حدود ۴ درصد از آن به دو صندوق بازنشستگی وزارت اطلاعات و فولاد اختصاص یافته است. اعتبار در نظر گرفته شده برای کمک به صندوق های بازنشستگی، فارغ از مبالغی است که دولت برای جبران تعهدات خود به صندوق ها اختصاص می دهد.

بر اساس ارقام درج شده در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، اعتبار در نظر گرفته شده برای صندوق بازنشستگی کشوری در حدود ۱۳۵ هزار میلیارد تومان است که رشدی ۱۹ درصدی نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۰ داشته است. همچنین اعتبار پیش بینی شده برای صندوق تامین اجتماعی نیروهای مسلح با رشدی در حدود ۳۳ درصد به رقم ۷۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. اعتبارات سازمان تامین اجتماعی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱، معادل ۵.۶۶۲ میلیارد تومان است که نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۰، ۲۵ درصد کاهش داشته است. در این لایحه اعتباری به منظور تادیه بدهی دولت به سازمان تامین اجتماعی در نظر گرفته نشده است. در خصوص صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر، اعتباری در حدود ۱.۵۱۲ میلیارد تومان پیش بینی شده که نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۰ حدود ۴۰ درصد رشد داشته است که بیشترین افزایش اعتبار در میان صندوق های بازنشستگی است. اعتبار در نظر گرفته شده برای صندوق بازنشستگی فولاد نیز که ردیف های متفرقه گزارش می شود، در حدود ۶.۰۵۰ میلیارد تومان است که نسبت به قانون سال جاری در حدود ۶.۹ درصد کاهش داشته است. درنهایت اعتبار صندوق وزارت اطلاعات در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ در حدود ۱.۴۰۸ میلیارد تومان است که نسبت به قانون بودجه سال جاری ۱۰ درصد افزایش داشته است.

هم اکنون تامین مالی اعتبارات کمک به صندوق های بازنشستگی به یکی از بزرگ ترین بحران های مالی دولت تبدیل شده است. بررسی شرایط کنونی نشان می دهد که پیش نیاز هرگونه اجرای سیاست اصلاحی برای خروج از شرایط نامطلوب فعلی و دوری از بحران های آینده احتمالی، اتصال نظام مالیاتی و یارانه ای به نظام بازنشستگی کشور به منظور پایدارسازی منابع مورد نیاز برای پرداخت مزایای بازنشستگی است. به فعلیت رساندن ظرفیت مالیاتی کشور می تواند نه تنها منابع پایداری را برای صندوق های بازنشستگی تامین کند، بلکه زمینه اجرای اصلاحات نظام بازنشستگی را نیز فراهم کرده و درنهایت موجب بهبود بازتوزیع درآمد در میان نسل های مختلف می شود. ره آورد تمامی این اصلاحات در راستای اصلاح نظام مالیاتی از طریق قوانین بودجه سنواتی کشور می گذرد.