فاطمه تقوی قاسمخیلی - دانش آموخته دکتری رشته زراعت، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
همت اله پیردشتی - استاد، گروه زراعت، پژوهشکده ژنتیک و زیست فناوری کشاورزی طبرستان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری . (مسوول مکاتبات)
مصطفی عمادی - دانشیار گروه علوم خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
محمدعلی تاجیک قنبری - دانشیار گروه گیاه پزشکی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.

زمینه و هدف: آلودگی خاک به عناصر سنگین به عنوان یکی از عوارض مهم به هم خوردن تعادل و توازن طبیعت، در چند دهه گذشته مورد توجه پژوهشگران زیادی قرار گرفته است. لذا، این پژوهش به منظور بررسی احتمال آلودگی برخی عناصر سنگین در خاک محدوده کارخانه ام دی اف سازی واقع در شهرستان ساری و تاثیر آن بر عملکرد گیاه سویا انجام انجام گرفته است. روش بررسی: این پژوهش در تابستان ۱۳۹۳ در یک مزرعه سویا با وسعت ۳۶۰۰ متر مربع در مجاورت کارخانه ام دی اف سازی (آرین سینا) شهرستان ساری انجام شد. برای این منظور، در منطقه ای به وسعت ۳۶۰۰ متر مربع، ۳۲ نمونه خاک از ۱۶ نقطه (عمق ۱۵-۰ و ۳۰-۱۵ سانتی متر) و ۴۸ نمونه گیاهی جمع آوری شد. پس از انتقال نمونه ها به آزمایشگاه مقادیر قابل جذب عناصر سنگین خاک اندازه گیری گردید. همبستگی بین عملکرد و اجزای عملکرد با مقادیر عناصر سنگین نیز صورت گرفت. یافته ها: با توجه به نقشه پراکنش عناصر و رگرسیون گام به گام، مشخص شد عنصر کادمیوم تاثیر معنی داری بر افزایش تعداد غلاف پوک در بوته داشت به گونه ای که با افزایش هر واحد کادمیوم، تعداد غلاف پوک در بوته به میزان ۵/۰ عدد در هر واحد افزایش یافت. همچنین برهمکنش معنی­داری بین دو عنصر کادمیوم و آهن در کاهش وزن هزار دانه مشاهده شد. بر همین اساس، بیشترین وزن هزار دانه (۱۳۱ گرم) در نقاطی با کمترین غلظت کادمیوم و آهن مشاهده شد. همچنین با روی هم اندازی نقشه پراکنش عنصر روی و تعداد دانه پوک در بوته مشخص گردید که این صفت بیشتر تحت کنترل عنصر روی قرار دارد، به طوریکه با افزایش هر واحد روی در خاک، تعداد دانه پوک در بوته ۵۳/۰ واحد افزایش نشان داد. بحث و نتیجه گیری: در مجموع، با تعیین نقشه پراکنش عناصر سنگین و تطبیق آن با عملکرد و اجزای عملکرد گیاه می توان به شناسایی مناطق آلوده و عوامل موثر در کنترل و گسترش فلزات سنگین در خاک ها و بررسی اثرات آن ها بر عملکرد گیاه پرداخت.

اجزای عملکرد, پراکنش مکانی, عناصر سنگین