مجتبی حامدی خواه - دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه اراک

سید جمال الدین شخصیتی خاص است چراکه از بابت مکان و زمان زیست سیاسی و چه ازلحاظ خصلت ها و توانمندی های شخصیتی، نمونه ای قابل توجه است. وی در زمانه ای پر چالش و زمینه ای پرتنش می زیست و درنتیجه عملکردها و تاثیرات او در معرض نقدها، تفسیرها، تعبیرها و داوری های گوناگون قرار می گیرد. ابهاماتی که در ملیت و مذهب وی وجود دارد از عواملی است که بر ابهامات شخصیت و افکارش می افزاید و افق زیست سیاسی او را مه آلود می سازد. چندگانگی شیوه مبارزه وی اگرچه از سوی برخی حامیان فکری سید جمال الدین نقطه قوت معرفی می شود، اما درعین حال مانع از تمرکز بر یک یا دو شیوه روشنگری شد. مشاهیر تاریخ ساز همواره در معرض داوری های گوناگون و بعضا متضاد از سوی تاریخ نگاران و عموم مردم قرار می گیرند. این تنوع در قضاوت، هم به گستره اقدامات و اندیشه های این شخصیت ها و هم به میزان جریان سازی آنان درروند تاریخ بستگی دارد. در این میان ناظران منصف با رصد گذشته، افکار و عملکرد این چهره ها را به سنگ محک می سنجند. آن ها باید به طور هم زمان هم زنگار فراموشی را از آینه تاریخ بزدایند و هم وجوه متنوع و خاکستری رنگ برخی تاریخ سازان را به مخاطبان عرضه کنند. این مسئله به ویژه درباره آن دسته از چهره های تاریخی بیشتر صدق می کند که با عملکرد چند زمینه ای خویش ازجمله سید جمال الدین، گونه ای «بیش فعالی» را به اذهان متبادر می سازند. گم شدن خط تاریخ از نکاتی است که در نقد و بررسی منصفانه سید جمال الدین را نباید فراموش کرد و باید تمام جوانب چه مثبت چه منفی این اقدامات را موردتوجه قرارداد. در این نوشتار سعی بران است تا با بررسی و نقد منصفانه نگاهی به برداشت های مخالفان و موافقان سید جمال الدین داشته باشیم.

سید جمال الدین، اسد آبادی، بیداری اسلامی، متفکرین، استعمار، تمدن، غرب.