نجمه کاظمی - دانشجوی کارشناسی ارشد، فقه و حقوق دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز
زهره مقیسه - دانشجوی کارشناسی ارشد، فقه و حقوق دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز
نرگس پورشاهی - دانشجوی کارشناسی ارشد، حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه غیرانتفاعی رشدیه، تبریز

دیه به عنوان یکی از نهادهای حقوقی مورد پذیرش اسلام است. شریعت مقدس اسلام، توجه خاصی به حفظ حقوق انسان دارد و مثبت این ادعا قاعده مشهور لاضرر است: «لاضرر و لاضرار فی الاسلام». در اسلام جایگاهی برای زیان رساندن به کسی نیست و نیز اجازه نمی دهد کسی در صدد آزار و زیان دیگری باشد. بنا بر قاعده فوق، کسی حق ضرر رساندن (چه مالی و چه بدنی) به دیگری ندارد، پس اگر ضرری رساند، مسئول جبران آن خواهد بود. در صدمات جسمانی دو بحث وجود دارد، یکی قصاص و دیگری دیه. قصاص درواقع مقابله به مثل در جرائم عمدی است، یعنی چشم در مقابل چشم، گوش در مقابل گوش، دست در مقابل دست، جان در مقابل جان. اگر کسی دست کسی را برید، مجنی علیه (مصدوم) نیز حق بریدن دست جانی (ضارب) را دارد. این معنای عدالت از منظر شریعت مقدس اسلام است. دیه نیز، طریق جبران مالی تلفات و صدمات جسمانی و بدنی و مجازاتی برای فرد مرتکب و خاطی است. این راه حل منطقی به بهترین شکل و دقیق ترین حالت ممکن در روایات و احادیث و آیات پیش بینی شده است. دیه علاوه بر جبران خسارات توسط فاعل و مجازات وی، کارکرد دیگری نیز دارد؛ دیه درواقع راهکاری است برای پیشگیری از ارتکاب جرائم و اهرمی است برای مجاب کردن انسان ها بر دقت بیشتر در انجام امور، در جهت جلوگیری از بروز اتفاقات غیرعمدی. دیه دارای دو ماهیت است کیفر بودن یا خسارت بودن که در این مقاله به بررسی ماهیت های آن می پردازیم.

دیه، جبران خسارت، کیفر