محسن قاسمپور - استادیار گروه روان شناسی، دانشگاه طلوع مهر، قم، ایران

در تاریخ تفکر بشری هیچ مسئله بنیادینی به اندازه شناخت خدا، که جز به واسطه صفات او تعالی مقدور نیست، بشر را به اندیشه وادار نکرده، و پاسخ به نحوه به کارگیری این صفات، مطالبه ای جدی از متفکران هر عصر، خصوصا فلاسفه و متکلمان، بوده است. در میان اندیشمندان اسلامی و در فکر کلامی فلسفی امامیه، اندیشه شیخ مفید و ابن سینا به عنوان تاثیرگذارترین و پایدارترین اندیشه ها در حوزه کلام و فلسفه، که تحولات فکری عمیقی را پس از خود سبب شده است، از امتیازات ویژه ای در این زمینه برخوردارند. این نوشتار در صدد است با الگو قراردادن این دو فکر فلسفی و کلامی در جغرافیای فکر شیعه، دیدگاه این دو اندیشه را در مسئله ای مهم در باب صفات الاهی، یعنی «توقیفیت اسما و صفات الاهی» بررسی کند. در این خصوص هرچند شیخ مفید صراحتا به توقیفیت، و ابن سینا به عدم آن قائل شده، اما هر دو به جواز عقلی آن حکم کرده اند؛ لذا با توجه به مبانی مشترک مستنبط و مستخرج از آرای هر دو متفکر و نیز کشف و فهم مبنایی نبودن اختلافات ظاهری میان ایشان در مسئله فوق، امتیاز توحیدی فکر شیعه به عنوان مبنای دو فکر و نیز وجه جامع میان کلام امامی و فلسفه اسلامی، به عنوان یافته نهایی محل تاکید قرار گرفته است.

صفات الاهی, توقیفیت, شیخ مفید, ابن سینا, فلسفه و کلام اسلامی