نیکو یمانی
احمدرضا نصر
امیر حسین منجمی

استفاده از نرم افزارهای رایانه ای در تحلیل داده های پژوهشی، پدیده ای رو به رشد است. بهره گیری از نرم افزارهای خاص تحلیل داده های کیفی از بیست سال پیش شروع شده و در معرض تغییرات زیادی قرار گرفته است. قبل از استفاده از نرم افزارهای تخصصی و حتی در کنار آن، پژوهشگران از نرم افزارهای رایجی مانند واژه پردازها برای کمک به کار تحلیل بهره می گرفته اند. نرم افزارهای گوناگون طراحی شده دارای قابلیت های متفاوتی، از قبیل کدگذاری متن و جستجوی متن برای دفعات تکرار این کدها، تا قابلیت نظریه پردازی را شامل می شود. همچنین موارد دیگری، از قبیل مشخص کردن کدهایی که همزمان یا در کنار هم رخ می دهند، یافتن ارتباطات احتمالی بین کدها، متصل کردن یادداشت به کدها، جستجوی یادداشت ها برای یافتن موارد مشترک و نمایش داده ها به طرق مختلف، برخی از قابلیت های دیگر این نرم افزارهاست. استفاده از این قابلیت ها موجب صرفه جویی در وقت، توانایی مدیریت حجم وسیعی از اطلاعات، افزایش صحت و اعتبار داده ها، دقیق بودن شیوه برخورد با داده ها و امکان انجام تحلیل های پیچیده تر می شود. در کنار این مزایا، محدودیت هایی نیز در استفاده از این نرم افزارها وجود دارد که از جمله آنها یکنواخت سازی رویکرد های تحلیل داده های کیفی، دادن امتیاز بیش از حد به کدگذاری، فاصله گرفتن محقق از داده ها و تجاری شدن نرم افزارها است. وجود چنین مزایا و معایبی این سوال را مطرح می کند که آیا از نرم افزار برای تحلیل داده های کیفی استفاده شود یا خیر؟ اگرچه پاسخ صریحی به این سوال وجود ندارد. باید گفت این وظیفه محقق است که با توجه به جوانب گوناگون مربوط به تحقیق خود، در خصوص این امر تصمیم گیری کند. نکته درخور توجه این است که محقق می تواند با رعایت مجموعه ای از نکات، محدودیت های این نرم افزارها را به حداقل برساند. موارد زیادی در مورد انتخاب نوع نرم افزار وجود دارد که در مقاله به آن پرداخته شده است. بطور کلی، می توان گفت نرم افزارهای در دسترس بیشتر به عنوان ابزاری برای کمک به تحلیل هستند و به تنهایی نمی توانند داده ها را تحلیل کنند. به عبارت دیگر، تفسیر و تحلیل داده های کیفی همچنان جزو مسوولیت اصلی محقق است.

Software, Qualitative study, Analysis, نرم افزار، تحقیق کیفی، تحلیل.