سیدمصطفی محقق داماد - استاد دانشگاه شهید بهشتی
سیدمحمدمهدی قبولی درافشان - دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد
علی ساعت چی - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه شهید بهشتی

در مواردی به حکم قانون برای شخصی نسبت به مبیع، حق شفعه پدید می آید و او می تواند با پرداخت معادل ثمن به خریدار، مبیع را تملک نماید. گاه قبل از اعمال حق شفعه توسط شفیع، خریدار نسبت به مبیع معامله ای انجام داده و آن را از مالکیت خویش خارج می نماید. حال سوال این است که قبل از اعمال حق شفعه، وضع حقوقی معامله چگونه بوده و اعمال حق شفعه چه تاثیری بر آن دارد. در پاسخ به این سوال، در مورد وضع حقوقی معاملات مشتری قبل از اعمال حق شفعه، نظر مشهور، صحت معاملات مشتری است. در عین حال نظریه «عدم نفوذ» نیز طرفدارانی دارد. درباره تاثیر اعمال حق شفعه بر معاملات پیش گفته نیز باید گفت در میان کسانی که معاملات مزبور را قبل از اعمال حق شفعه صحیح می دانند، گروهی اعمال حق شفعه را سبب انفساخ معاملات مشتری دانسته اند. دسته دیگر امکان ابطال معاملات را مطرح کرده و گروهی نیز از عدم قابلیت استناد معاملات مشتری در مقابل شفیع سخن گفته اند. جستار حاضر ضمن طرح دیدگاه های مختلف و نقد و بررسی آن ها، به این نتیجه دست یافته که نظریه «وضعیت مراعی» راه حل مناسب تری برای بیان وضع حقوقی معاملات مشتری قبل از اعمال حق شفعه و نیز تبیین تاثیر اعمال آن بر معاملات مزبور است.

معاملات مشتری, اخذ به شفعه, بطلان, عدم قابلیت استناد, وضعیت مراعی