جواد طباطبایی - Agriculture and Natural Resources Research Center of khorasan Razavi State
رمضان کاظمی گلیان - مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی خراسان رضوی

چکیده منطقه کوهسرخ کاشمر با وسعت حدود ۱۶۰۰۰ هکتار بادامزار، یکی از قطب های تولید بادام دیم کشور است که خشکسالی های متوالی و کمبود آب منجر به خشک شده آنها شده که به این خاطر مشکلات اقتصادی و اجتماعی عمده ای را برای مالکین آن ایجاد نموده است. هدف از این مطالعات، رسیدن به یک راهکار پایدار در رابطه با حفظ بادامزارهای منطقه کوهسرخ کاشمر می باشد که بدین منظور اقدام به شناسایی و انجام مطالعات بر روی یکی از راهکارهای سنتی و بومی منطقه شده است. این راهکار شامل احداث بند خاکی تغذیه ای در بالادست حوضه های فرعی میباشد که رواناب حاصل از جاری شده باران بر روی ارتفاعات سنگی مشرف به آن را استحصال نموده و باعث تغذیه تدریجی آن به داخل بافت نفوذ پذیر پایین دست خود می گردد. جریان سطحی ایجاد شده تا فاصله مناسبی از بند که سنگ کف همچنان بالا می باشد، به مصرف ریشه درختان کاشته شده در مسیر می رسد. برای انجام این مطالعات، ابتدا زیرحوضه های آبریز در مقیاس کوچک، تفکیک و مطالعات فیزیوگرافی انجام گردید. پس از مطالعات اقلیم (هواشناسی) و هیدرولوژی، رواناب سالیانه زیرحوضه ها با روش های تجربی برآورد و مقادیر حاصل از روش جاستین به سبب تاثیرگذاری فاکتورهای مهم شیب زیر حوضه ها و ضریب جاستین، مورد قبول واقع گردید. در مطالعات زمین شناسی و آب زیرزمینی، ضمن حفاری چاه های دستی برای بررسی ضخامت و بافت آبرفت و تعیین سنگ کف، مشخص گردید که پهنه آبرفتی در گستره بادامزارها، فاقد آب زیرزمینی است و نقش آب زیرزمینی در تامین رطوبت بادامزارها منتفی گردید. در مطالعات بهره برداری از رواناب زیرحوضه ها، به سبب وجود بند خاکی در انتهای زیرحوضه شماره ۲، ابتدا محدوده محور و مخزن بند، نقشه برداری و سپس با تعیین نفوذپذیری سطحی و عمقی آبرفت به روش های صحرایی و شبیه سازی جریان زیرسطحی به وسیله نرم افزار Seep/w، الگوی و میزان جریان زیر سطحی در ترازهای مختلف آبگیری بررسی گردید. نتایج نشان داد که با توجه به نفوذپذیری بالای رسوبات بستر بند و آبراهه، بند تغذیه ای موجود قابلیت خوبی از نظر تغذیه پایین دست دارد که میتواند الگوی مناسبی برای حفظ بادامزارهای کاشته شده در مناطق بالادستی حوضه های مشرف به منطفه مورد مطالعه باشد.

Keywords: Earthfill dam, Rainfed agriculture, Floodwater harvesting, subsurface recharge, واژه های کلیدی: جریان زیرسطحی, بند تغذیه ای, بادامزارهای کوهسرخ, روش های سنتی, سطوح آبگیر صخره ای