علی رضا کارگر - گروه فلسفه علم و فناوری دانشگاه امیرکبیر تهران
مصطفی تقوی - عضو هیات علمی گروه فلسفه علم، دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایران

استفاده از مفهوم کارکرد در علم و فناوری بسیار متداول است. این نکته نیاز به تامل فلسفی در چیستی این مفهوم را برانگیخته و نظریات متعددی را در توصیف آن پدید آورده است. بیشتر این نظریات استفاده از مفهوم کارکرد در علوم طبیعی و به ویژه زیست شناسی را مد نظر قرار داده اند و به نظریه سازی برای مفهوم کارکرد در فضای فناوری بی توجه یا کم توجه بوده اند. نقطه کانونی توجه این مقاله نظریه کارکرد مبتنی بر طرح کاربرد (به اختصار ICE) است که در مرتبه اول برای فضای فناوری ارائه شده است. در ابتدای مقاله مرور مختصری بر تکوین نظریه های کارکرد انجام شده است. سپس مشکلات معمول بعضی از این نظریه ها در فضای فناوری ذکر گردیده و در نتیجه انگیزه های ایجاد یک نظریه کارکرد متناسب با حوزه فناوری تشریح شده است؛ اما خاستگاه و تکیه گاه نظریه ICE، نظریه ای درباره مصرف و طراحی مصنوعات تکنیکی است که شرح مختصری از آن در این مقاله و متناسب با نیاز بحث، آورده می شود. روش اصلی در ارزیابی نظریات کارکرد در مقاله حاضر، مقایسه با بعضی شهودی است که در مورد مصنوعات تکنیکی و به طورکلی فناوری وجود دارد. در ادامه، معیارهای چهارگانه (چهار شهود) معرفی شده اند که به وسیله آن ها نظریات کارکردی، ارزیابی می شوند. سه نظریه کلی در مورد کارکرد مصنوعات تکنیکی نیز معرفی می شود. نشان داده می شود که هرکدام از این نظریات در برآورده کردن حداقل یکی از این معیارها ناتوان هستند. در پایان پس از ارائه یک صورت بندی از نظریه ICE نشان داده می شود که این نظریه با شهودی معرفی شده سازگار است و نسبت به سه نظریه دیگر از مزیت نسبی برخوردار است.

فلسفه فناوری, طراحی, طرح کاربرد, کارکرد, مصنوع تکنیکی