محمد مهدی مرادی خلج - دانشیار دانشگاه شیراز
فرهاد نوبخت - کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه شیراز

محمدامین رسول­زاده از مهم­ترین روشنفکران قفقاز بود که با انتشار روزنامه تکامل تحولات اوایل دوره مشروطیت ایران را مورد توجه قرار داد. هدف از این پژوهش بررسی چرایی و چگونگی دیدگاه رسول­زاده و نشریه تکامل نسبت به تحولات اوایل دوره مشروطیت ایران است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که شکل­گیری جریانات متاثر از سوسیالیسم در قفقاز و تاسیس فرقه­های همت و اجتماعیون عامیون نقش مهمی در توجه رسول­زاده و همقطاران وی در نشریه تکامل به تحولات دوره مشروطیت ایران داشت. رسول­زاده و نشریه مزبور مهمترین مسائل و موانع مشروطه­خواهان و مجاهدان را از منظر گفتمان مبتنی بر سوسیالیسم و با رویکردی انتقادی مورد بحث و بررسی قرار دادند و در سازماندهی و جهت­گیری اجتماعیون عامیون در ایران، طرفداران مشروطه و مطبوعات وابسته به آنان نقش برجسته­ای ایفا کردند. روش پژوهش در این نوشتار، توصیفی- تحلیلی با تکیه بر متن اصلی نشریه تکامل و اسناد دست اول است و به تحقیقات و ترجمه هایی که به موضوع محمدامین رسول­زاده امعان نظر داشته اند عطف توجه شده است.

رسول زاده, نشریه تکامل, انقلاب مشروطه, ایران, همت, اجتماعیون عامیون