مرتضی ذولفقاری - کارشناس ارشد هواشناسی ،مرکز تحقیقات هواشناسی کاربردی
محمد فتاحی - کارشناس ارشد هواشناسی دینامیکی، مرکز تحقیقات هواشناسی کاربردی

آب مایه حیات و توسعه و آبادانی یک کشور است. کمبود و کاهش بارندگی از نرمال به شکل غیر متعارف طی دوره های متوالی می تواند باعث خشکسالی و قحطی شود و حتی فلاکت و بد بختی مردم یک کشور را به دنبال داشته باشد. با توّجه به کمبود آب شیرین در جهان بی شک یکی از مسائل مهمّ جهان در قرن 21 مسأله آب خواهد بود. به عبارت دیگر ، آب کلید توسعه هر کشور است. بدون داشتن منابع آب پایدار برنامه ریزی و مدیریت حوزه های آبخیز و آمایش سرزمین غیر ممکن است. از طرفی بهره مندی از منابع آب پایدار مستلزم شرایط اقلیمی نرمال می باشد. لذا اقلیم و آب و هوا به طور مستقیم و غیر مستقیتم بر منابع و حوزه های آبخیز و تأمین آب مؤثر می باشد. در این تحقیق با استفاده از داده های 30ایستگاه سینوپتیک ، اقلیم شناسی و بارانسنجی با دوره آماری متفاوت (ایستگاه اراک طی دوره آماری 50 ساله از سال 1340 تا 1389 ،ایستگاهای داود آباد ،ساروق ، آشتیان و گوار با دوره آماری 30 ساله و سایر ایستگاهها کمتر از 30 سال) شامل دمای هوا، بارش و تعداد روزهای یخبندان و داده های پیزومتری و بهره مندی از نرم افزار های متداول، نقش تغییرات آب و هوا بر کاهش سطح آب های زیر زمینی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد طی دهه اخیر از سال 1380 تاکنون بارندگی ها در بعضی از سالها بشدّت کاهش یافته و شدیدترین خشکسالی در سال زراعی 79-78 و 87-86 به وقوع پیوسته است. از سوی دیگر عامل مهمّی که در ذخیره آبهای زیر زمینی مؤثر است نوع بارش ها می باشد که می تواند در مناطق کوهستانی به شکل برف ذخیره و در فصل گرم سال بتدریج به منابع آب های زیر زمینی وارد شود . طی دهه اخیر ، افزایش دما به میزان 0/8 درجه سلسیوس باعث گردیده تا تعداد روزهای یخبندان از 90 روز به 80 روز کاهش یافته و متوسط تعداد بارش برف از 12 مورد به 3 مورد در سال برسد. افزایش دما از یک سو باعث ذوب سریع برف و کاهش نزولات جوی به شکل برف شده و از سوی دیگر کشاورزان چاه های آب را در فصل زمستان به علت فعّال بودن گیاه روشن نگه می دارند. در مجموع دو عامل تغییر اقلیم و استفاده بی رویه بدون در نظر گرفتن محدودیت آب های زیر زمینی از جمله عواملی هستند که سطح آبهای زیر زمینی در دشت اراک طی دوره 1365 تا 1388 به میزان 17 متر کاهش نشان می دهد.

اقلیم، خشکسالی ، دشت مرکزی اراک