محمدجواد عباسی - دکتری، گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی تهران و مدرس مدعو دانشگاه زنجان
قمر عباسی - دکتری، گروه برنامه ریزی شهری، واحد جهاد دانشگاه تهران و مربی آموزشی گروه جغرافیا دانشگاه زنجان
مریم محمدلو - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی گردشگری دانشگاه زنجا ن

آشکار است که نظامهای سکونتگاهی با بروز فناوری های نوین ، تحولات اجتماعی - اقتصادی و محیط زیستی در محیط های پیچیده با واکنش های سریع ، توجه بیشتری به چگونگی تجسم آینده و جهت راهبردهای خود می کنند. با این دیدگاه؛ ثبت جهانی عرصه هایی از هر سکونتگاه تاریخی - فرهنگی در فهرست میراث جهانی و گردشگری ، فرصتی بی بدیل پیش روی توسعه فضایی گردشگری آن ناحیه فراهم می آورد. لیکن به دلیل رویکردها و دیدگاههای متفاوت نظریه پردازان علوم و مکاتب مختلف ؛ چالش هایی در انتخاب راهبردهای توسعه فضایی مطلوب و نحوه برنامه ریزی کاربری زمین در آن بروز می یابدو برنامه ریزی نامطلوب و غیرجامع می تواند منجر به بروز آثار مخرب و نامطلوب یک میراث ارزشمند جهانی گردد؛ در این راستا پژوهش حاضر سعی دارد با تدوین و تحلیل سناریوهای توسعه فضایی میراث جهانی با تاکید بر برنامه ریزی کاربری اراضی ، اقدام به آینده نگاری و سناریونویسی در عرصه میراث جهانی گنبد سلطانیه در استان زنجان نماید. روش پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی ، مبتنی بر فن سناریونگاری با استفاده از نرم افزار «MICMAC» و »سناریو نویسی ویزارد« می باشد. روش جمع آوری اطلاعات، اسنادی و میدانی (مصاحبه ) است . با استفاده از نمونه گیری هدفمند، ۱۲ نفر از متخصصان شناسایی شدند که دارای دانش و تجربه در موضوع تحقیق هستند و در مرحله ارائه راهبردها از روش کیفی طوفان فکری «Brainstorming» استفاده شده است . نتایج پژوهش نشان می دهد؛ از بین ۶۳ عاملی که در ۸ حوزه فضایی -کالبدی ، محیط زیستی ، دسترسی ، عملکردی ، اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی شناسایی شده است ، ۱۴ متغیر به عنوان مهم ترین پیشرانهای توسعه فضایی و برنامه ریزی مطلوب کاربری زمین محدوده مورد مطالعه شناسا یی شده که متغیر »ظرفیت های موجود زمین « بیشترین تاثیرگذاری را در توسعه فضایی میراث جهانی گنبد سلطانیه دارد و پس از آن به ترتیب متغیرهای »حفاظت «، »ضوابط و مقررات«، »دسترسی به خدمات«، »جمعیت «، »نحوه پراکنش عملکردها«، »طرحهای فرادست «، »اشتغال در بخش خدمات«، و »وضعیت کمی و کیفی خدمات گردشگری «، »قیمت زمین «، »منابع آب«، »امنیت «، »دسترسی به شبکه معابر« و »مشارکت « بیش ترین تاثیرگذاری مستقیم را داشته اند. ابعادی که تاثیر این پیشرانها در آینده توسعه فضایی مطلوب و کاربری اراضی عرصه میراث جهانی گنبد سلطانیه ایجاد می کند؛ در سه گروه سناریو حفاظت ، روند فعلی و اقتصادمبنا دسته بندی گشته اند و سناریوی حفاظت به عنوان سناریوی منتخب با در نظر داشتن اصول حفاظت و رعایت قوانین و مقررات و پیشنهادات طرح فرادست و اسناد یونسکو موجب بهبود سایر عوامل شده و آینده مطلوبی را برای عرصه میراث ثبت جهانی گنبد سلطانیه به ارمغان خواهد آورد .

پیشرانهای توسعه فضایی ، کاربری اراضی ، آیندهنگاری ، سناریونویسی ، میراث جهانی گنبد سلطانیه .