الهام مظفری ساغند - دانشجوی دکتری ادبیات حماسی دانشگاه فردوسی مشهد
فرزاد قائمی - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

همایون نامه، متعلق به عبدالرزاق بیگ دنبلی (۱۲۴۳-۱۱۷۶ ه‍.ق)، شاعر دربار فتحعلی شاه قاجار، منظومه ای شش هزار بیتی در گونه حماسه دینی، زیرگونه مختارنامه که قیام مختار را در قالب شعر حماسی روایت کرده است. سراینده اثر، ضمن تاثیرپذیری از شاهنامه فردوسی، به طور خاص، از حماسه سرای شاخص معاصر خود، فتحعلی خان صبا تاثیر پذیرفته است. در دوره نخست قاجار، مکتب بازگشت جریان غالب بر سبک شعر فارسی بوده است.  در این جستار، با توجه به تعلق دنبلی به حلقه شاعران دربار قاجار، نمودهای ایدئولوژیک گفتمان حاکم در همایون نامه به وسیله شناسایی نشان دارهای پر بسامد واکاوی شده است. نشان داری یک رابطه مفهومی واژگانی است که بار معنایی واژه های نشان دار را نسبت به دیگر واژه ها بررسی می کند، و از مهم ترین ابزارهای معنی شناسی برای درک فضای ایدئولوژیک حاکم بر کلام است. این پژوهش با شناسایی واژگان نشان دار در همایون نامه و طبقه بندی آنها در دو گروه ملی و مذهبی نشان داده است که واژه هایی با نشان داری های ملی و مذهبی، با بازنمایی تقابل بنیادهای ملی و اساطیری با بنیادهای مذهبی، ایدئولوژی سیاسی غالب در دوران قاجار را تبلیغ کرده، و همسان سازی کلمات با مولفه های ملی یا مذهبی در جایگاه های مختلف نیز به مشروعیت بخشی قدرت سیاسی در متن انجامیده است.

همایون نامه, نشان داری, عبدالرزاق بیگ دنبلی, سبک شناسی, ایدئولوژی قاجار