محمد بیدخونی - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
حسین آقاحسینی - گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی.دانشگاه اصفهان. اصفهان. ایران

ادب فارسی و عرفان اسلامی از سالیان دور در شبه قاره مشتاقان زیادی داشته و آثار گران سنگ بسیاری به زبان فارسی از ایشان به جا مانده است. از جمله این آثار، کتاب مفتاح الفتوح، نوشته شیخ عبدالحق محدث دهلوی (۹۵۸ -۱۰۵۲)، محدث، محقق، مورخ و صوفی شاعر هندی است. وی در تصوف، پیرو شیخ محیی الدین عبدالقادر گیلانی (۴۷۱ -۵۶۱)، عارف، محدث و شاعر ایرانی قرن پنجم و ششم هجری و موسس سلسله تصوف قادریه، بوده است. مساله اصلی این پژوهش معرفی شرح و شارح، طبقه بندی معیارهای شرح نویسی و تحلیل دیدگاه های وی در شرح است. نگارنده برای تبیین این مساله با استفاده از روش تحلیل محتوا و استناد به دستاوردهای رویکرد ژانری به متن در پی یافتن پاسخ برای پرسش های زیر است: - محدث دهلوی کیست؟ - شرح عرفانی وی دارای چه ویژگی هایی است و مولف آن چه دیدگاه هایی دارد؟ - این شرح چه نقشی در احیای تصوف در شبه قاره ایفا کرده است؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که مفتاح الفتوح ترجمه و شرح بینامتنی منثور و مبسوط به فارسی است که در سده یازدهم قمری به فرمان شاه ابوالمعالی، حکمران آن خطه و از هواداران طریقه قادریه تالیف شده است. عبدالحق در نوشتن این اثر، علاوه بر ترجمه الفاظ و معانی کتاب فتوح الغیب، به بسط و تفصیل سخنان عبدالقادر گیلانی و نقل مذاهب و اقوال عارفان و رمزگشایی مسائل عرفانی و کلامی و تبیین راه و روش قادریه نیز توجه داشته است. این شرح علاوه بر موارد ذکر شده، اطلاعات ذی قیمتی از طریقه های عرفانی شبه قاره را نیز ثبت کرده که در روند نگارش تاریخ تصوف در شبه قاره حائز اهمیت است.

شرح نویسی, مفتاح الفتوح, شیخ عبدالحق محدث دهلوی, شبه قاره, تصوف