رضا اشرف زاده - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
بهمن دمشقی خیابانی - زبان و ادبیات فارسی

طومارهای نقالی یکی از اجزای مهم ادبیات داستانی عامه هستند. طومار متن مکتوبی است که به دست نقالان استاد تدوین می شده و خود و نیز شاگردانشان براساس آن «داستان می زده اند». از لحاظ محتوا و مضمون، طومار شامل اجزای زیر بوده است: داستان های شاهنامه (معمولا از آغاز تا پایان داستان بهمن)؛ بخش هایی از منظومه های پهلوانی (ادامه شاهنامه مانند گرشاسپ نامه، سام نامه، بهمن نامه، برزونامه، بانوگشسپ نامه، فرامرزنامه و جز این ها)؛ برخی روایت های شفاهی اصیل از داستان های حماسی و پهلوانی که از دیرباز در کنار روایت های مکتوب میان مردم رایج بوده و به دست پیشینیان مکتوب نشده است و سرانجام داستان هایی که برساخته برخی مولفان خوش ذوق طومارها یا اسلاف آنها بوده است. در این مقاله، ضمن مروری کوتاه بر پیشینه هنر نقالی، به بررسی داستان رستم و اسفندیار از منظر نقالان و راویان پرداخته و وجوه اختلاف و اشتراک آن را برشمرده­ایم. در روایت­های نقالان، برداشت­های شخصی و یا جمعی برآمده از آرزوها و آرمان­ها نمود می­یابد و به هسته اصلی داستان گره می­خورد. در نتیجه این گره­خوردگی، نقالان شاهنامه آنچه هست را به آنچه که باید باشد و یا آرزو می­کنند که باشد مبدل می­سازند و بر پیکره اصلی داستان می­افزایند.

نقالی, شاهنامه فردوسی, رستم و اسفندیار, طومار نقالان