فاطمه سلحشور - گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
عطا محمد رادمنش - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
محبوبه خراسانی - دانشیار گروه زبان و ادبیا فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد، ایران.
یاسر حمزوی - استادیار، گروه مرمت و باستان سنجی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

شاهنامه یکی از منابع مهم بازتاب دهنده علوم مختلف مانند معماری، پزشکی، نجوم، رنگزاها در کنار تاریخ و باورهای مردم در ایران کهن است. رنگ مشک و خاصیت رنگزایی این ماده نیز به صورت­های مختلف در متون ادبی به کاررفته؛ اما در شاهنامه، این کاربرد بویژه، در زمینه کتابت و نگارگری، آشکارتر است. جالب توجه این است که با وجود اشاره به رنگ مشک در متون ادبی، امروزه آن را بیشتر به عنوان یک ماده معطر می­شناسند و خاصیت رنگزایی آن به فراموشی سپرده شده و حتی در فرهنگ­های فارسی نیز بدان اشاره­ای نشده است. این موضوع سبب شده که نه تنها در تفسیر ابیات مرتبط با رنگ مشک، تردیدهایی در زمینه رنگزا بودن این ماده محسوس باشد؛ بلکه در واقعیت­های علمی- تاریخی مربوط به علم شناخت رنگزاها (به عنوان مثال تقسیم­بندی مرکب­های نوشتاری کهن) نیز چنین است.  در این پژوهش، ابتدا به بررسی بازتاب رنگ مشک در شعر فارسی پرداخته شده و رنگزا بودن و استفاده از آن در زمینه کتابت و نگارگری بر اساس اشاراتی که در متون ادبی و به خصوص شاهنامه و کتاب­های مربوط به رنگزاهای کهن ایران آمده، به اثبات رسیده است. مشک در ابیات شاهنامه به عنوان یکی از ابزارهای کتابت و نگارگری همراه با ترکیبات و واژه­هایی مانند انقاس، عنبر، گلاب، می و کاغذگونه­های حریر چینی و پرند هندی آمده که در نظر نگرفتن این همراهی­ها در متون ادبی باعث ایجاد نقایصی در تفسیر ابیات شده­است. در این پژوهش همچنین بر اساس این همراهی­ها، ارتباط زیرکانه آنها با رنگ مشک بازنمود شده است. نتیجه این پژوهش از یک سو، پیشینه تاریخی این ماده رنگزا را در زمینه کتابت و نگارگری، مشخص­تر و از سوی دیگر مطالبی را مطرح خواهد کرد که با دانستن آن­ها، درک معانی ابیات مرتبط با رنگ مشک و همراه­های آن واضح­تر می­شود.

شاهنامه, رنگ مشک, رنگزا, کتابت و نگارگری, حریر چینی, پرند هندی