سلمان ساکت - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
زهرا محمودی - زبان و ادبیات فارسی، داتشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران،

قره­العین یا قر­هالعیون یکی از متون کهن فارسی در زمینه تطبیق امثال عربی و فارسی با یکدیگر و نیز با آیات قرآن است که بیش از چهل سال پیش به کوشش امین پاشا اجلالی برمبنای دو نسخه دانشگاه تهران (مورخ ۸۶۷ه . ق.) و کتابخانه ملی تبریز (مورخ ۹۳۸ ه . ق.) تصحیح و در سلسله انتشارات استادان زبان فارسی چاپ و منتشر شده است. این مقاله بر آن است تا با بررسی این چاپ و مقایسه آن با نسخ کهن کتاب، کاستی­ها و اشکالات این تصحیح را نشان دهد و ضرورت تصحیح دوباره آن را گوشزد نماید. در این راستا، افزون بر دو نسخه مورد استفاده اجلالی، از نسخه­های همایی (مورخ ۶۵۱ ه . ق.)، کتابخانه فاتح (مورخ ۷۲۲ ه . ق.)، دو دستنویس کتابخانه ایاصوفیا (یکی مورخ ۸۹۷ ه . ق.و دیگری از سده نهم) و نسخه کتابخانه آیت­الله مرعشی (مورخ ۹۰۲ ه . ق.)، بهره برده و نشان داده­ایم که انتخاب نابجای نسخ مورد استفاده علی­رغم شناخت نسخ کهن­تر، بهتر و صحیح­تر، عدول بی­جهت از ضبط نسخه اساس، ثبت نادرست یا بعضا ناقص اختلاف دو نسخه و ذکر نکردن برخی اختلافات، مهم­ترین اشکالات این چاپ بوده است. دسترسی به دستنویس­های مهم شناخته شده و نویافته از دیگر دلایل ضرورت تصحیح دوباره اثر است که از یک سو، در انتخاب ضبط صحیح­تر واژه­ها و عبارات، موثر است و از سوی دیگر، نشان می­دهد که مثل­ها، حکایات و اشعاری در متن اصلی اثر وجود داشته که در دو نسخه مورد استفاده مصحح افتادگی داشته و بدین دلیل، به کتاب راه نیافته و از چشم خوانندگان دور مانده است.

قره العین (قر هالعیون), تصحیح متن, نسخه شناسی, امثال فارسی و عربی