راضیه فانی اسکی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان
فیروز فاضلی - استاد دانشگاه گیلان

طنز موقعیت طنزی برگرفته از تصویرها، تصورها و مفاهیم است که می تواند آمیزه ای از رفتار، موقعیت، صحنه و گفتار باشد. اما محوریت در این گونه از طنز بر موقعیت ایجادکننده آن استواراست. طنز موقعیت جایگاه ویژه ای در ادبیات داستانی دارد و از جمله در داستان «مدیر مدرسه»(۱۳۳۷) اثر جلال آل احمد که نمونه هایی از آن دیده می شود. او در این اثر فساد مالی و اخلاقی رایج در نظام آموزش و پرورش دهه سی را با زبان طنز به تصویر کشیده است. در پژوهش حاضر، تلاش می شود تا انواع موقعیت های طنزآمیز در داستان، شگردهای ایجاد آنها و بازتاب های اجتماعی آنها مورد بررسی قرار گیرد. با تفحص در موقعیت های موجود در «مدیر مدرسه» می بینیم که عامل اصلی ایجاد موقعیت های طنزآمیز در این اثر طرح آن است؛ زیرا همواره موضوعات فرعی به جای موضوع اصلی پررنگ می شوند و حاشیه روی یا پررنگ شدن موضوعات فرعی به جای موضوع اصلی در طول داستان بسیار است. توصیف جلوه ظاهری اشخاص، شغل و شبکه ارتباطی بین آنها هم نقش مهمی در شکل گیری خصوصیات طنزآمیز اخلاقی اشخاص دارد. گذشته از این، صحنه دورافتاده یک مدرسه که فضای اصلی داستان است به عنوان صحنه ای عجیب علاوه بر خنده انگیزی، با ظرافت خاص، نظام آموزشی را نیز به سخره می گیرد.

جلال آل احمد, طنز موقعیت, داستان نویسی معاصر, مدیر مدرسه