مریم عرب - کارشناس ارشد دانشگاه ارومیه
فاطمه مدرسی

تمهیدات به مانند دیگر آثار عین­القضات متاثر از مشرب و مشی عرفانی اوست و در عین تعلیمی بودن تجربیات عارفانه او را بیان می­دارد. از اینرو عین القضات در آن زبانی با اصطلاحات خاص پدید می­آورد که به یاری آن بتواند مقاصد و اندیشه­های عارفانه و احساسات و هیجانات درونی خود را به گونه­ای موثرتر ابراز نماید. عین القضاه، بخوبی می­داند میزان اثرگذاری گفتار در مقایسه با نوشتار بیشتر است؛ دلایل این امر بروز احساسات و هیجانات گوینده، لحن و آهنگ ادای جملات، حالت­های صورت و دست گوینده و از همه مهمتر حضور شنونده و مشاهده احوال و عکس­العمل­های او توسط گوینده است، زیرا گفتار را نمی­توان فقط مشغله گوینده قلمداد کرد. گفتار حاصل ارتباط متقابل گوینده با شنونده است و گوینده پیشاپیش، واکنش شنونده را در فعالیت کلامی خود دخالت می­دهد، از اینرو از کلام خطابی بهره می­گیرد تا شنوندگان را به صورت پویا به سمت جریان عمل پیش برد. به این ترتیب خوانش و تحلیل متن مبدل به تجربه­ای زیباشناسانه می­شود که از رهگذر آن خواننده و متن، در ذهن خواننده به هم می­پیوندند و معنی را خلق می­کنند. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بررسی اقسام خطاب در نثر صوفیانه تمهیدات می پردازد. برآیند تحقیق نشان از آن دارد که عین­القضات کوشیده به جای بیان مفاهیم و معانی عرفانی در کسوت جملات خبری از انواع جملات انشایی با معانی ثانوی بهره برگیرد تا به این وسیله بر تاثیر کلام خود بر خواننده بیفزاید.

عین القضاه, تمهیدات, نثرصوفیانه, نثرخطابی