محمد غلامرضایی - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی

در قرن ششم - یکی از دوران های مناقشات مذهبی – شهاب­ الدین تواریخی کتابی در رد شیعه نوشت به نام «بعض فضائح الروافض». عبدالجلیل قزوینی رازی، کتاب « النقض» را در رد این کتاب نوشته است. کتاب النقض یکی از آثار منثور معتبر قرن ششم است که دیدگاه­ های شیعه اثنی­ عشری را در زمینه­ های مورد اختلاف تشیع و تسنن بیان کرده و اطلاعات فراوانی در زمینه ­های اجتماعی، تاریخی، اعتقادی، رجال شیعه و مراکز تعلیم و تبلیغ این مذهب و امثال این به دست می­ دهد و روش نقض ­نویسی را نیز در این کتاب می­ توان ملاحظه کرد. از نظر زبانی و سبکی، کتاب النقض در زمره نثرهای ساده قرن ششم - که مرحله تکامل یافته نثرهای دوره سامانی است - قرار دارد و ویژگی­ های عمومی آن نثرها را در آن می توان یافت. اما از ویژگی­­ های پرکاربرد در کتاب می­ توان از این نمونه ­ها نام برد: به کار بردن واژه «الا» به جای جز و بجز، «وا» به جای «با» مصدر تام بعد از فعل­ های «باید» و «شاید» و «خواهد» و «یارد» و «تواند»، آوردن «ها» به جای جزء صرفی «ب» در آغاز افعال، به کار بردن لفظ «اجرا» به جای فعل­ های «گفتن» و «راندن» لفظ، به کار بردن عبارت های فعلی که با حرف اضافه «به» شروع می شود، فراوانی عناصر عربی و به کار بردن سجع و جناس و تشبیه و استعاره و کنایه و ضرب­ المثل­ های فارسی و عربی و داستان و تمثیل در جای جای کتاب. تفصیل ویژگی­ ها همراه با پاره ­ای بحث­ های تحلیلی، موضوع این گفتار است.

کتاب النقض, نزاع های مذهبی, رد و نقض, فضایلی, مناقبی