مژده شفیعی - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد انار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران.

یکی از نشانه­های دلتنگی و آزردگی دانشوران و خردورزان از سامانه یا نظام هستی روزگار خود، خرده­گیری­هایی است که در آینه ادبیات به چشم می­خورد. آزردگی از نداشتن جایگاه اجتماعی فراخور دانش و هنر خود، دلتنگی از تنگدستی، نبودن آزادی گفتار و کرداربرای بیان دیدگاه­های علمی و فلسفی، ناآگاهی شهروندان و ... است که واگویه آن­ها پیوسته با    فرافکنی­هایی چونان؛ نسبت دادن دشواری­ها به چرخ و فلک که ریشه در فرهنگ زروانی دارد و یا قضا و قدر که به خواست و اراده خداوند تعالی برمی­گردد؛ اظهار می­شود. کمتر رخ می­دهد که کسی ساحت زور و زر و تزویر را که بر جامعه آنان حکم می­رانند، بیالاید.بنابراین خردورزان هنرور، سامانه اجتماعی و گاه نظام هستی را دارای نظم احسن ندیده­اند. پاره­ای از خردمندان از دریچه حکمت و فلسفه به موضوع نگریسته­اند و برخی هم از دیدگاه دین و عرفان. دریغا که کمتر رخ داده است تا به ناآگاهی­های توده­ها و کژتابی کشورسالاران پرداخته گردد و به گونه­ای استوار پای دولتمردان و دارندگان زور و زر و تزویر به میان آید. هنرمندی سامانه هستی را با آیین دریا می­شمارد و دیگری بر این کژتابی، قانون گردباد نام  می­دهد. نگارنده این گفتار می­کوشد تا به روش (توصیفی -تحلیلی) به بررسی برخی از دلخوری­های فرهیختگان هنرور بپردازد و بر خاستگاه­ های آنان انگشت بنهد.

خرده گیری و فرافکنی, نظام احسن, دیدگاه زروانی, کژتابی های اجتماعی