زهرا باعزم - دانشجوی دکترا، مهندسی آب، دانشگاه بیرجند
حسین خزیمه نژاد - دانشیار دانشگاه بیرجند، گروه مهندسی آب

آب یک منبع حیاتی و ضروری برای بقای انسان است که افزایش تقاضای آب به دلیل افزایش جمعیت و تغییر اقلیم، بحران آب را در جهان و ایران ایجاد نموده است. جهت استفاده بهینه از منابع آبی در بخش کشاورزی، مدیریت بحران آب نیازمند استراتژی های مدیریت ریسک است. لذا در این پژوهش به بررسی راهبردهای مدیریت ریسک جهت مدیریت آب کشاورزی تحت شرایط کمبود آب دشت بیرجند در استان خراسان جنوبی پرداخته شد. جامعه آماری این تحقیق شامل نفر از ۴۵ کشاورزان آبی کار دشت بیرجند می باشد. در همین راستا، این پژوهش باهدف اولویت بندی معیارها (۶ عدد) و زیرمعیارهای (۴۰ عدد) شاخص مدیریت ریسک با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و تحلیل شبکه (ANP) انجام شد. سپس با استفاده از تحلیل گرهای فضایی و همپوشانی این نقشه ها در محیط GIS با استفاده از عملگر جمع جبری، خروجی نهایی به صورت نقشه پهنه بندی مدیریت ریسک به دست آمد. نتایج نشان داده است که متغیرهای اندازه مزرعه، تمایل به حفاظت آب، ادراک خطر و نوآور بودن قادرند تغییرات متغیر راهبردهای سازگاری و مقابله ای را پیش بینی نمایند. نتایج پهنه بندی دشت نشان داد که ۶ عامل (باور، احساس تعهد، آگاهی، تمایل، ادراک خطر و نوآور بودن) اثر زیادی در مدیریت منابع آب کشاورزی در دشت بیرجند داشته است. همچنین نتایج نشان داد که مدل تحلیل شبکه در مقایسه با مدل تحلیل سلسله مراتبی از کارایی بیشتری برای تحلیل شاخص مدیریت ریسک در منطقه مورد مطالعه برخوردار است.

مدیریت بهینه آب، مدیریت ریسک، فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP)، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP).