مجبوبه موسائی پور - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
قاسم صادقپور - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران
علی محمد میرجلیلی - استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

با هجرت پیامبر(ص) و مسلمانان به مدینه تحول عظیمی در تاریخ اسلام و جهان رخ نمود. به یقین این پیشرفت به یک­باره اتفاق نیفتاد، بلکه امری تدریجی بود و طی مراحلی به ثمر نشست. بدین قرار و از آنجا که زندگی پیامبر(ص) در مدینه با نزول تدریجی قرآن کریم همراه بوده است، این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با تامل در آخرین آیه سوره فتح، درصدد است تا مراحل تحول و پیشرفت اسلام را در عصر حضور پیامبر اکرم(ص) در مدینه بر اساس آیه مذکور و با استفاده از علم تفسیر، تاریخ عصر نبوی و سیره پیامبر(ص) مورد بررسی و تطبیق قرار دهد. براساس این تطبیق میتوان گفت؛ هجرت از مکه به مدینه زمینه­ساز حکومت اسلامی و صلح حدیبیه مقدمه جهانی­سازی حکومت اسلامی شد. با ورود پیامبر به مدینه ساختار مادی (بنای مسجد) و ساختار معنوی (محتوابخشی با نزول تدریجی سوره­های قرآن و انسجام­بخشی با پیمان­های مختلف) حکومت اسلامی شکل گرفت و تحول در مدینه در دو مرحله اتفاق افتاد: مرحله تاسیس حکومت اسلامی و شروع دولت شهر (فاستغلظ فاستوی علی سوقه) و مرحله دعوت جهانی و تثبیت دولت امت(یعجب الزراع لیغیظ بهم الکفار).

قرآن کریم, آیه آخر (۲۹) سوره فتح, پیشرفت, عصر نبوی, نزول تدریجی, هجرت, صلح حدیبیه