سید محمد میرتقیان رودسری - دانشجوی دکتری گردشگری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

مقدمه:  تغییر اقلیم، جریانات نوسازی، مدیریت فرابخشی، اقتصاد فرتوت و تحریمی، عدم حفظ ساختار همپیوند انسان-مرتع-دام و غیره، منجر به این شده است که عشایر، در کنار دامداری به دنبال الگوی معیشت جایگزین و اقتصاد مکمل باشند. یکی از این الگوها، گردشگری است. به عقیده­ی بسیاری از پژوهشگران، تمام اجزای زندگی و معیشت عشایر، یک ظرفیت و منبع برای گردشگری محسوب می­شود. از این رو، این ظرفیت­ها، باید شناسایی و طبقه­بندی شوند و متناسب با هر سرزمین و قومی در چرخه­ی تبدیل محصول گردشگری قرار گیرند.هدف پژوهش:  پژوهش حاضر، با رویکرد اکتشافی، شناسایی و گونه­شناسی منابع، محصولات و گردشگران گردشگری عشایری را به عنوان هدف اصلی خود قرار داده است.روش­شناسی تحقیق:  پژوهش حاضر از نظر هدف، از نوع توصیفی-اکتشافی و از نظر ماهیت، از نوع کیفی مبتنی بر مرور محتوایی پیشنه­ی تحقیق است. جامعه­ی آماری تحقیق محتوای علمی تولید شده در زمینه "ظرفیت­های جامعه و مناطق عشایری برای گردشگری" بودند. از این رو جمع­آوری داده­ها و اطلاعات به صورت کتابخانه­ای بود. مرور محتوایی پیشینه و اسناد موجود بر اساس رویکرد استخراج مفاهیم مرتبط با منابع گردشگری بوده است.قلمرو جغرافیایی پژوهش: در پژوهش حاضر، ظرفیت­های کل عشایر در پهنه­ی سرزمینی ایران مدنظر قرار گرفته است که شامل ۲۵۱.۶۲۴ خانوار عشایری در قالب ۱۰۴ ایل و در حدود ۵۶۵ طایفه می­شوند.یافته­ها و بحث:  یافته­ها نشان داد که در جامعه­ و مناطق عشایری ۵۰ منبع و ظرفیت برای شکل­گیری محصول گردشگری وجود دارد که در ۸ مقوله، شامل میهمان­نوازی، کوچ، ساختار معیشت (نظام سکونتگاهی، خوراک، پوشش و پوشاک، موسیقی، دانش بومی)، صنایع­دستی، نظام ایلی، نظام دامداری، رویدادها و محیط طبیعی-جغرافیایی دسته­بندی شدند. همچنین، چهار گونه­ی خدمات و محصولات گردشگری عشایری تحت عنوان تجربه­ی اصیل، بازدید اصیل، تجربه­ی نمادین و مصرف نمادین شناسایی شدند. در گونه­شناسی گردشگران، چهار گونه­ی عشایر، بازدیدکننده غیرمشارکتی، عشایرنما و مصرف­کننده­ی عشایری شناسایی شدند در نهایت مشخص گردید که گردشگری عشایری بیشترین ترکیب­پذیری را با گردشگری فرهنگی و اکوتوریسم دارد.نتایج:  تمام اجزای الگوی زیست عشایر به عنوان منبع و ظرفیت گردشگری هم در درون مناطق عشایری به صورت اصیل، قابل برنامه­ریزی هستند و هم قابلیت نمایشی شدن در فضاهای غیرعشایری طراحی شده را دارند. با توجه به اینکه بسیاری از ظرفیت­های شناسایی شده به نوعی با حضور و نقش­آفرینی زنان عشایری همراه هستند، بار اصلی تبدیل ظرفیت­های عشایری به محصول گردشگری بر عهده­ی بانوان عشایری می­باشد. به عنوان توصیه­ی نهایی، در این روند می­بایست به خطرات ناشی از کالایی شدن فرهنگ عشایر توجه نمود.

گردشگری, عشایر کوچنده, منابع و توانمندی عشایر, گردشگری عشایری, عشایر ایران