سید محمدعلی ایازی - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

از رشته های وابسته به دانش تفسیر، شناخت روش تفسیر و تاویل مفسران و جایگاه اعتقادی و کلامی آن است.مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار از یگانه تفاسیر قرن ششم با گرایش کلامی عقلی از جریان اسماعیلی است. این تفسیر که ناتمام مانده، در قالب تفاسیر رایج و سنتی و به سبک تفسیر ترتیبی است. زبان این تفسیر عربی و ادبیات کلامی آن، ادبیات مردم خراسان کبیر است. این تفسیر از جمله معدود آثاری است که انعکاس دهنده روش تفسیر باطنی این نحله مذهبی در شکل قابل قبول آن، در قرن ششم است. اهمیت این کاوش به دلیل نام آوری شخصیت کلامی مفسر و ویژگی های تفسیری آن است. شهرستانی روش تفسیری خود را بر اصول ویژه ای بنا نهاده است که در تفاسیر مشابه دیده نمی شود؛ از سویی صبغه کلامی دارد و در نقد اشاعره، معتزله و فلاسفه است، و از سویی دیگر تاویلی باطنی و شبیه به تفاسیر عرفانی است که در قالب اسرار و بیان لایه های دیگر این کتاب الاهی بیان شده است. نویسنده در آغاز شرحی از احوال و آثار شهرستانی را بیان می کند، سپس به مبانی تاویل گرایی، بستر اندیشه، و نمونه هایی از تفسیر باطنی او اشاره می کند و آنگاه به کلیاتی در معرفی تفسیر و منابع و روش و ویژگی های تفسیری او می پردازد

شهرستانی, مفاتیح الاسرار, روش تفسیری, تاویل باطنی, تفسیر اسماعیلی