محمد پارچه باف دولتی
سعید رحیمیان

نظام علیت فلسفی، در حد «نیاز پدیده به پدیدآورنده» متوقف نشده، و بر لزوم ضرورت علی- معلولی و نیز تعلق هر معلول خاص به علت معین تاکید و اصرار دارد، لذا نظامی ثابت و غیر قابل تغییر و تبدیل، برای کل عالم هستی رقم زده است. این نظام، از علت العلل شروع شده و تا پایین­ترین مراتب هستی، ادامه می یابد. در این دیدگاه، گمان می شود که تغییر در عالم، بنابر دلیل عقلی محال است، بدین روی این امر را حتی از ناحیه خدای متعال نیز ممتنع دانسته اند. در عین حال تصور می شود که به قادریت خداوند نیز خللی وارد نمی شود، چون قدرت، بر امور محال تعلق نمی گیرد.    به همین ترتیب، دیدگاه خاصی در خصوص معنی صحیح عدالت خداوند متعال طرح شده است که کاملا با مبانی فوق الذکر ارتباط دارد. مقاله حاضر، می کوشد این نظریه را تبیین کرده و نسبت آن با آیات و روایات، را بسنجد.

علیت فلسفی, لایتغیر, نظام قطعی, عدل الهی, افاضه کمال, ظرفیت ذاتی موجودات.