مهین حنیفه پور - دانشگاه تهران
لیلا بیابانی - دانشگاه تهران
حسن خسروی - دانشگاه تهران
بهروز اکبرپور بناب - کارشناس هیدرو اقلیم - مهندسین مشاور آبخوان

تپه ­های ماسه ­ای از مهم ترین و حساس­ ترین لندفرم های حساس به فرسایش بادی هستند که میزان فعالیت آن ها بسته به شدت تاثیر عوامل متعدد اقلیمی و زمینی، متفاوت است. پایش بلندمدت این عوامل به همراه وضعیت تحرک ­پذیری ماسه­ های روان در مناطق مختلف می ­تواند اثر قابل ­توجهی بر کاهش اثرات نامطلوب آن ها داشته باشد. محدوده مطالعاتی؛ کویر سیرجان در استان کرمان، شهرستان سیرجان قرار دارد. به این منظور، از داده­ های ساعتی سرعت باد، کد پدیده ­های گردوغبار، بارندگی و دمای هوای ایستگاه سینوپتیک سیرجان در دوره آماری ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ استفاده شد. داده­ های بارندگی و دما برای محاسبه مقدار تبخیروتعرق به روش تورنت­وایت استفاده شد. پس از محاسبه درصد فراوانی بادهای فرساینده و شاخص خشکی، با بهره­ گیری از شاخص لنکستر وضعیت تحرک ­پذیری ماسه­ های روان در منطقه مورد واکاوی قرار گرفت. به منظور پیش ­بینی اثر تغییر احتمالی عوامل اقلیمی بر تحرک ­پذیری ماسه ­های روان از آزمون تحلیل حساسیت استفاده شد. نتایج نشان داد حدود ۹۰% از سال­ های آماری از نظر اقلیمی در معرض خطر بیابان ­زایی بسیار شدید بوده است. بر این ­اساس، با کاهش مقدار شاخص خشکی یونپ و افزایش خشکی محیط بر میزان تحرک ­پذیری ماسه در کل منطقه مطالعاتی افزوده شده و خطر بیابان ­زایی در منطقه تشدید می ­شود. مقادیر شاخص سالیانه لنکستر در این ایستگاه نشان­ دهنده این است که وضعیت تپه­ های ماسه­ ای به صورت فعال  فقط در نوک ­تپه است. براساس تحلیل حساسیت مشخص شد که در صورت افزایش ۳۰% فراوانی بادهای فرساینده و تبخیروتعرق پتانسیل، فعالیت تپه ­های ماسه ­ای به میزان ۶۹% افزایش خواهد یافت و از حالت فعال فقط در نوک تپه به فعال تبدیل شده و وضعیت فعالیت تپه ماسه ­ای در ایستگاه مطالعاتی در اثر کاهش توام دو پارامتر یادشده به همان مقدار، فعالیت تپه ­های ماسه ­ای ۵۱% کاهش و از حالت فعال فقط در نوک تپه به غیرفعال تغییر خواهد یافت.

واژگان کلیدی: شاخص لنکستر, بیابان زایی, تحلیل حساسیت, کویر سیرجان