امیر احمدی - شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب
شیرین محمدخان - دانشگاه تهران

چال سنگ ­ها یکی از لندفرم ­های تماشایی سنگ­ ها به ویژه ماسه سنگ ­ها به شمار می ­آید. هدف این پژوهش بررسی ویژگی ­های ژئومورفولوژی و سنگ شناسی در هفت لایه (A تا F) ماسه سنگ آغاجاری شمال غرب مسجدسلیمان در توسعه و تکامل چال سنگ ­ها است. در این مقاله تعداد ۴۸ نمونه از ماسه سنگ ­ها جهت مطالعه کانی­ های تشکیل دهنده و مقدار کربنات کلسیم مورد بررسی واقع گردید. از میکروسکوپ پلاریزان و دستگاه کلسیمتری برنارد به ترتیب برای مشخص نمودن میزان تخلخل و کربنات کلسیم استفاده نمونه ­ها استفاده شد. سپس با استفاده از چکش اشمیت سختی ۴۸ نمونه از ماسه سنگ ­ها به دست آمد. در این کار از نرم افزار Jmicrovision جهت به دست آوردن مقدار و درصد کانی ­های مقاطع نازک و از نرم افزار GIS جهت ترسیم نقشه ­ها استفاده گردید. نتایج نشان داد که وجود چال سنگ ­ها تابعی از شرایط فیزیکی سنگ و ترکیبات کانی شناسی سنگ­ ها همراه با نقش فرسایشی جریان آب در کربنات کلسیم سنگ است. در این پژوهش بر اساس داده ­ها و نتایج به دست آمده مشخص گردید که ویژگی­ های جنس ترکیبات سنگ به ویژه مقدار درصد کربنات نقش بسیار مهمی در ایجاد چال سنگ ­ها دارند. به طوری که مشخص گردید وجود فراوان کانی فلدسپات و درصد بالای تخلخل در قدیمی ­ترین لایه سازند آغاجاری (لایه A)، نقش زیادی در ایجاد چال سنگ در آن دارد. درزه ­ها از دیگر عوامل اصلی ایجاد چال سنگ­ ها (۶۳%) هستند. دیگر لایه ­های دارای چال سنگ (لایه B, D, C ,F) یک رابطه معناداری بین افزایش درصد کوارتز، و کاهش درصد فلدسپات و مقدار کربنات کلسیم را نشان می­ دهند. هم چنین نتایج نشان داد میانگین کربنات کلسیم ماسه سنگ آغاجاری حدود ۵۰% است و یکی از دلایل وجود چال سنگ ­ها در لایه­ های ماسه سنگی علی رغم سختی چکش اشمیت زیاد همین عامل است که نسبت به فرسایش شیمیایی و انحلال بسیار حساس است.

"ماسه سنگ آغاجاری, چال سنگ, ژئومورفولوژی, کربنات کلسیم, چکش اشمیت, سختی سنگ"