روح الله مجتهدزاده - مربی دانشکده معماری دانشگاه شهید چمران اهواز
زهرا نام آور - مربی دانشکده معماری دانشگاه شهید چمران اهواز

مسجد از دیرباز در معماری اسلامی نقش قابل توجهی ایفا کرده است. به گونه ای که میتوان آنرا عصاره و چکیده معماری هر نقطه از جهان اسلام دانست. چنین نقشی فقط از این امر ناشی نمی شود که مساجد بیوت ا.. یا خانه های خدا ی مسلمانان است؛ بلکه به همان میزان از جایگاه اجتماعی و سیاسی مسجد در جوامع اسلامی و نقش آن در تکوین حیات اجتماعی مسلمانان نیز نشات میگیرد.با این وصف دیرگاهی است که معماری مسجد خاصه در ایران- که همواره شکوهمندترین نمونه های مساجد جهان اسلام در آن برپا شده است- دچار بحران و نقیصه های جدی است. این وضعیت که امروزه هویت مسجد را تا حد بنایی گنبد دار آکنده از ناراستی های شکلی و تنگناهای فضایی فروکاسته تمام گروه های اجتماعی درگیر با مسجد از جمله نمازگزاران و هیئت امنا تا معماران و طراحان شهری را به واکنش واداشته اشت. در بسیاری از این واکنشها احیای هویت مسجد تابعی از تقویت جایگاه اجتماعی آن فرض شده است. چنین انگاره ای خصوصا با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران قوت روز افزون یافت زیرا همواره از مساجد به عنوان پایگاههای شکل گیری انقلاب یاد شده است. طراحی مصلی ها و مساجد بزرگ مقیاس با چندین عملکرد را می توان از پیامدهای رویکرد اجتماعی به مساجد دانست.اما این رویکرد به دلایلی نتوانسته است معضلات هویتی مساجد از جمله نابسامانی کالبدی و معماری آن را سامان دهد. در این مقاله بر آن هستیم تا بدون نفی یا اثبات رویکرد فوق یکی از دلایل ناکامی آنرا که به زعم نویسندگان مینواند اصلی ترین علت نیز باشد بررسی کنیم.برای این منظور به جای پایگاه اجتماعی جایگاه امر قدسی در مساجد که پایگاه اجتماعی نیز خود تابعی از ان است بررسی شده و کیفیت نمود این امر در مساجد معاصر کاویده شده است بر این اساس ابتدا با بررسی مفهوم امر قدسی در هنر اسلامی به نحوه تجلی آن در مساجد و زندگانی مردم جوامع سنتی پرداخته شده و سپس بررسی تغییرات و تحولات درک این مفهوم در جامعه امروز نظر خود را درباره چگونگی امکان نمود برجسته تر از ان در مساجد امروز بیان کرده ایم. این تحلیل از رهگذر بررسی سه نمونه از مساجد معاصر که نمونه هایی موفق محسوب میشوند ارائه و تکمیل شده است.

هنر سنتی, هنر قدسی, مساجد سنتی, مساجد نمازخانه ای