مهران مقصودی - دانشیار ژئومورفولوژی، دانشکده‎ی جغرافیا، دانشگاه تهران
حسن فاضلی نشلی - دانشیار باستان‎شناسی، دانشگاه تهران
قاسم عزیزی - دانشیار اقلیم شناسی، دانشکده‎ی جغرافیا، دانشگاه تهران
گوین گیلمور - مرکز تحقیقات محیطی دانشگاه کینگستون، انگلستان
آرمین اشمیت - دانشگاه برادفورد، انگلستان

در سال های اخیر مطالعات باستان‎شناسی با بهره گیری از سایر رشته های علمی، رویکرد های نوینی را در شناخت شرایط محیطی مکان استقرار محوطه های باستانی داشته است. در این پژوهش با هدف تعیین نقش مخروط‎ افکنه ها در توزیع سکونت گاه های پیش از تاریخ، مخروط‎افکنه های جاجرود در دشت تهران و حاجی عرب در دشت قزوین مورد مطالعه قرار گرفتند. در این پژوهش ضمن مطالعات میدانی با ایجاد ترانشه و تهیه گرافیک لوگ نسبت به تعیین ویژگی های رسوبی محل سکونت گاه ها اقدام گردید. همچنین برای بررسی کانال های گیسویی سطح مخروط‎افکنه ها از عکس های هوایی سال های ۱۳۳۵ و ۱۳۴۷ استفاده شد. برای ترسیم نقشه ها و گرافیک لوگ از نرم افزارهای Freehand و ArcGIS استفاده شد. گفتنی است که از دستگاه لیزر گرانولومتری برای دانه سنجی رسوب‎ها و از نرم افزارهای LS ۲۳۰ و GRADISTAT برای تحلیل آماری رسوب‎ها بهره گرفته شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که اکثر سکونت گاه های پیش از تاریخ برای دسترسی به خاک مناسب و آب کافی برای کشاورزی و ساخت سفال و فعالیت های دیگر، روی بخش های میانی و انتهایی مخروط‎افکنه ها استقرار یافته اند. رسوب‎های ریزدانه‎ی حاصل از جریان های صفحه ای، شرایط مساعدی را برای تداوم استقرار سکونت گاه ها فراهم می کرده و در عین حال، رسوب‎های جریانی در برخی موارد، مخاطراتی را با تحمیل شرایط نامساعد به‎وجود می آورده است. همچنین بررسی کانا ل های گیسویی، عبور این کانا ل‎ها و مهاجرت و تغییر مسیر کانال ها را از مجاورت سایت ها نمایش می دهد که جابجایی محوطه ها را نیز بدنبال داشته است. از دیگر نتایج این بررسی می توان به رابطه بین حفر عمقی کانال های اصلی موجود بر سطح مخروط‎افکنه ها و مکان یابی مناسب استقرار گاه ها به‎دست انسان های پیش از تاریخ، اشاره کرد.

جاجرود, حاجی‎عرب, خوشه باستانی سگز آباد, زمین باستان‎شناسی, مخروط‎افکنه