محمد عباسیان - استادیار دانشکده مهندسی و پرواز، دانشگاه افسری امام علی(ع)، تهران، ایران
شایان شاپوریان - کارشناس ارشد مهندسی عمران، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

یکی از چالش های مهم در زمان بروز جنگ، مداوای به موقع مجروحین جنگی و اجتناب از کاهش توان رزمی نیروهای خودی است که معمولا برای حل آن اقدام به احداث بیمارستان های صحرایی می شود. نیروی های مسلح ج.ا.ایران در طول دوران دفاع مقدس تجارب ذی قیمتی درخصوص احداث بیمارستان های صحرایی کسب نمودند. مکان گزینی و احداث کیفی این بناها با اعمال نوآوری، ابتکار و خلاقیت های علمی و فناورانه رزمندگان اسلام، سیر توسعه ای داشته و از برپایی یک چادر و یا ساخت یک چارچوب مسقف برای امدادرسانی در اوایل جنگ، به ساخت و بهره برداری بیمارستان های صحرایی ضدانفجار با سازه های بتنی استتارشده در عمق زمین تبدیل شد. به طوری که با انجام این نوآوری ها، ابتکارات و خلاقیت های علمی و فناورانه، شاخص «متوسط زمان ارسال مجروحین به مراکز درمانی» که در جنگ جهانی اول ۱۴ روز، در جنگ جهانی دوم سه روز و در جنگ ویتنام ۱۲ ساعت و پس از ساخت بیمارستان های مجهز و ایمن در نزدیک ترین فاصله از خط مقدم به سه ساعت کاهش یافت. این شاخص با ساخت بیمارستان صحرایی امام سجاد(ع) در جبهه فاو (والفجر ۸) به یک ساعت و در اواخر جنگ با ساخت مراکز متعدد به کمتر از نیم ساعت تقلیل پیدا کرد. ولیکن در برخی موارد به دلایلی نظیر محدودیت زمان به دلیل اولویت بالای ماموریت های محوله در کنار کمبود شدید وسایل و تجهیزات تخصصی ساخت بیمارستان های صحرایی، منجر به نادیده گرفته شدن برخی از اصول پدافند غیرعامل در مکان گزینی و احداث این سازه های ارزشمند در جبهه های حق علیه باطل می گردید. ازآنجایی که بررسی نقاط قوت و ضعف این بیمارستان ها و خصوصا نوع سازه های آن ها با در نظر گرفتن جنبه های پدافند غیرعامل برای ساخت مراکز درمانی صحرایی بهتر در آینده، اهمیت دارد، لذا تحقیق حاضر به شناسایی و اولویت بندی ابعاد، عوامل و سنجه های اثرگذار در ساخت بیمارستان های صحرایی با در نظر گرفتن جنبه های پدافند غیرعامل پرداخته است. برای این منظور از روش معادلات ساختاری با بهره مندی از نرم افزار SPSS و آزمون ناپارامتریک فریدمن استفاده شد. نتایج رتبه بندی سنجه های ارزیابی بیمارستان های صحرایی با در نظر گرفتن معیارهای پدافند غیرعامل، حاکی از آن است که سنجه «ضرورت توجه به امر مکان یابی (در دید و تیر دشمن نبودن، دوری از مناطق پرریسک مانند سیلاب، ریزش کوه و غیره)» در زیرگروه عوامل ریسک امنیتی و نیز سنجه «ضرورت توجه به امر قابلیت تغییر مکان سازه های بیمارستان های صحرایی» در زیرگروه عوامل ساخت و زیرسازی سازه به ترتیب با میانگین رتبه ۲۰.۱۲ و ۱۸.۷۹ دارای بیشترین اولویت می باشند. در خاتمه پیشنهاد هایی برای ساخت مراکز درمانی صحرایی کیفی تر با لحاظ کردن جنبه های پدافند غیرعامل در صحنه های نبرد آینده ارائه گردید.

بیمارستان صحرایی, پدافند غیرعامل, سازه های فلزی, سازه های بتنی, دفاع مقدس