سپهر سراجی - مدرس، دانشگاه تهران
فاطمه دلفانی بلوچ - دانشجوی دکتری دانشگاه هنر تهران

اصطلاح غزل در تاریخ هنر و ادب ایرانی، تنها برای معرفی یک فرم شعری به کار نمی رفته و این واژه معنای تخصصی دیگری نیز داشته است. این معنی دیگر، اصطلاحی موسیقایی بوده و در ارتباط شعر با موسیقی معنا می یابد. این اصطلاح در موسیقی قدیم ایران، به معنای نوعی تصنیف به عنوان بخشی از گونه ای بزرگتر به نام نوبت مرتب است. به نظر می رسد در شعر خواجه حافظ به صورتی خودآگاهانه و عمدی هر دو معنی این اصطلاح به فراخور موضوع شعر به کار رفته اند. مقاله حاضر می کوشد تا با روشی استقرایی با بهره گیری از صناعت ادبی مراعات نظیر و قراین معنایی موجود، به صورت جزء به کل در سه سطح از درون بیتی، بینابیتی و در نهایت بین شعری، نخست انواع استفاده های حافظ از این اصطلاحات را نشان داده و سپس در قیاس با کاربرد آن توسط شعرای دیگر به نتیجه گیری پیرامون چگونگی ارتباط حافظ با موسیقی ایرانی برسد. این مطالعه تلاش دارد تا با روشی علمی، جنبه ای از ارتباطات حافظ با موسیقی را پرده بردارد و نشان دهد که چگونه می توان نسبت حافظ و موسیقی را از وجوه تخصصی به بررسی و تحقیق گذاشت. بدیهی است تحقیق حاضر به دنبال ارائه حکمی مبنی بر موسیقیدان بودن حافظ نیست، بلکه می کوشد تا از این رهگذار با دیدگاهی کیفی، به فرضیات موجود مبنی بر چند و چون آشنایی حافظ با موسیقی روزنه ای گشوده و به آن جامه ای علمی و قابل استنادتر از مطالعات پیشین بپوشاند.

حافظ, موسیقی, قول و غزل, ادبیات و موسیقی