اسما خسروی زو - گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
مریم قاسمی - گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

پیشینه و هدف: با شیوع کووید ۱۹ تقاضای گردشگری به حداقل رسید و به تبع آن کسب وکارهای گردشگری با آسیب های متعددی ازجمله کاهش اقامت گردشگر، کاهش فروش تولیدات روستایی، افزایش بیکاری شاغلین بخش گردشگری، کاهش درآمد و افزایش فشار اقتصادی، عدم بازدهی سرمایه در بخش گردشگری و ... مواجه شدند. این مساله در روستاهای مقصد گردشگری به دلیل وابستگی بخش زیادی از درآمد ساکنان به گردشگری از اهمیت خاصی برخوردار است؛ از این رو مطالعه حاضر آسیب­پذیری کسب­وکارهای گردشگری روستایی درمواجهه با کووید ۱۹ را مورد بررسی قرارداده است.مواد و روش ها: روش تحقیق توصیفی تحلیلی از نوع کاربردی است. گردآوری اطلاعات میدانی در بهار ۱۴۰۰ قبل از شروع موج هفتم کووید ۱۹ انجام شد. منطقه مورد مطالعه شهرستان کلات نادری در استان خراسان رضوی است. در این مطالعه ۸ روستا به کمک کارشناسان میراث فرهنگی و بخشداری­ها به عنوان مقصد گردشگری شناسایی و مورد مطالعه قرارگرفت. واحد تحلیل ۲۰۱ نفر از صاحبان کسب­وکارهای گردشگری بودند که قبل از کووید ۱۹ از محل گردشگری دارای درآمد مستقیم و غیرمستقیم بوده­اند. وضعیت کسب­وکارهای گردشگری در دو مقطع زمانی قبل و بعد از شیوع کووید به کمک روش شبه پنل با ۶ متغیر در مقیاس نسبی بررسی شد. همچنین آسیب­های وارده به بخش گردشگری به کمک ۱۸ شاخص در مقیاس ترتیبی کمی شد. تجزیه و تحلیل داده ها به کمک آزمون تی استیودنت جفت نمونه و تک نمونه ای و دو نمونه مستقل و تحلیل عاملی اکتشافی و نیز تحلیل واریانس یک طرفه انجام شد. پایایی پرسشنامه ها به کمک آلفای کرونباخ بررسی و ضریب آن برای ۱۸ شاخص ۸۱/۰ به دست آمد.یافته ها و بحث: میانگین آسیب­پذیری کسب وکارهای گردشگری در طیف لیکرت با ۰۳/۴ در حد زیاد ارزیابی شده­است. آسیب­پذیری کسب­وکارهای بالغ با ۱/۴ بیشتر از کسب وکارهای نوپا با ۹/۳ و درحال رشد با ۸/۳ است. بالابودن سن و پایین بودن تحصیلات صاحبان کسب وکارهای بالغ می تواند در تبیین آسیب پذیری بالای کسب وکارهای بالغ کمک نماید. تحلیل عاملی اکتشافی مهمترین آسیب­های کسب­وکارهای گردشگری را ذیل ۵ عامل با ۶۳ درصد واریانس قرارداد. کاهش محسوس تقاضای گردشگری با ۲۹.۹۱ درصد واریانس اصلی­ترین آسیب وارده به کسب­وکارهای گردشگری است. سپس به­ترتیب به مخاطره افتادن امنیت شغلی و سرمایه­گذاری های انجام شده، توقف فعالیت­های بخش گردشگری، عدم حمایت دولت از کسب­وکارهای گردشگری و تعطیلی کسب وکارهای گردشگری قرار دارد. نیز بین سال شروع کسب وکار و میزان آسیب پذیری رابطه معنادار معکوس با شدت ضعیف وجود دارد.نتیجه گیری: شیوع کووید ۱۹ نشان داد کسب وکارهای گردشگری در مواجهه با بحران های بیرونی به شدت سیب آسیب پذیر بوده و صاحبان این کسب وکارها در مواجهه با آن دچار شوک اقتصادی شدند. در چنین شرایطی این کسب وکارها به حال خود رها شده و برنامه ای برای بقا و کاهش آسیب پذیری آنها وجود نداشت. حدود ۴۰ درصد کسب و کارهای مورد بررسی، که تا قبل کووید ۱۹ دارای درآمد از بخش گردشگری بوده اند، بعد از شیوع، درآمد خود را از بخش گردشگری به­کل از دست داده اند و سازمان های متولی گردشگری روستایی نتوانستند نقش موثری در بقاء و افزایش تاب آوری کسب وکارهای گردشگری داشته باشند. لذا ایفای نقش فعالانه نهادهای متولی در اتخاذ تدابیری موثر جهت افزایش تاب آوری کسب و کارهای گردشگری خصوصا در روستاهای مقصد گردشگری در مواجهه با تکانه های بیرونی ضروری است.

آسیبپذیری, کووید ۱۹, کسب و کارهای کوچک, گردشگری, مقاصد روستایی