حسین فرزانه - استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

تفکیک اوامر مولوی از ارشادی ضرورتی انکارناپذیر و تاثیرگذار در استنباط فقهی است. در این جستار، از طریق نمونه کاوی در مثال های مشهور امر ارشادی و نیز مقایسه سه گونه از اوامر شرعی، یعنی ارشادی و مولوی استحبابی و مولوی طریقی، به مولفه های اصلی در شکل گیری اوامر ارشادی و مولوی می رسیم . نتایج تحقیق نشان می دهد که عنصر محوری در اوامر مولوی، استفاده از جایگاه مولویت و شخصیت حقوقی مولا در تحریک عبد به سوی انجام فعل است؛ اما اوامر ارشادی در جایی معنادار است که یا اساسا مولویتی وجود ندارد یا مولا به دلایلی از مولویتش برای برانگیختن عبد استفاده نمی کند، بلکه برای این منظور از روش های دیگری همچون بیان مصالح و مفاسد بهره می برد. در هر صورت مولا در هر نوع از اوامر، واقعا طالب انجام یا ترک فعل توسط عبد است و فقط شیوه و ابزار تحریک متفاوت است. نتایج تحقیق نشان می دهد که مصلحت مستقل داشتن، ترتب ثواب، فقدان عقاب، مرتبط بودن به امور دنیوی یا اخروی، وجود طلب حقیقی یا صوری، وجود یا عدم حکم مستقل عقلی، تاسیسی یا تاکیدی بودن و... هیچ یک ملاکی جامع و مانع در تمایز ارشادیات از اوامر مولوی نیست.

امر ارشادی, امر مولوی, مولویت, مصلحت, مفسده